تفسیر آیات قرآن کریم – سوره النا س– آیه4 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

مِن شَرِّ الْوَسْوَاس الْخَنَّاس

از شرّ وسوسه گر پنهانکار;

1 - پیامبر(ص)، مورد هجوم وسوسه های پی گیر دشمنانی بود که مقاصد سوء خود را پوشیده نگه می داشتند.

من شرّ الوسواس الخنّاس

«وسوسه» به معنای تصورات پست است (مفردات). به شرّی که به قلب خطور کند و نیز به آنچه خیری در آن نباشد، «وسواس» گفته می شود (مصباح). کلمه «وسواس» اسم مصدر «وسوسة» است و برای مبالغه بر شخص وسوسه کننده اطلاق شده است; یعنی، او به قدری وسوسه گر است که گویا خود مصداق «وسوسه کردن» یا «تفکر پلید» است. «خنّاس» ـ که صیغه مبالغه و یا بیانگر نسبت است ـ از ریشه «خُنوس» (گرفته خاطر شدن و نهان ساختن خویش «لسان العرب») و به معنای «بسیار نهانکار» یا «اهل نهانکاری» می باشد.

2 - پناه بردن به خداوند و توجه به ربوبیت، فرمان روایی و الوهیت او، فرمانی الهی به پیامبر(ص)، برای محفوظ ماندن آن حضرت از وسوسه های دشمن

قل أعوذ بربّ الناس . ملک الناس . إلـه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس

3 - لزوم برحذر ماندن از وسوسه گرانی که خود را رسوا نکرده و نیت خویش را برملا نمی سازند.

من شرّ الوسواس الخنّاس

4 - خداوند، بر بی اثر ساختن وسوسه های شدید و مرموز دشمنان، توانا است.

قل أعوذ بربّ الناس ... من شرّ الوسواس الخنّاس

5 - ربوبیت و فرمان روایی خداوند بر مردم و شایستگی او برای الوهیت، دلیل توانایی او بر ناکام گذاشتن وسوسه گران

بربّ الناس . ملک الناس . إلـه الناس . من شرّ الوسواس الخنّاس

6 - شیطان، موجودی بس وسوسه گر و پنهان کار

من شرّ الوسواس الخنّاس

یکی از مصداق های مورد نظر برای «وسواس» ـ به قرینه کلمه «جِنّة» در آخر سوره ـ «شیطان» است.

7 - شیطان، فریب کاری که پس از القای فکر پلید در انسان، خود را کنار کشیده و متواری می شود.

من شرّ الوسواس الخنّاس

برای فعل «خَنَسَ» چند معنا ذکر شده است; از جمله: عقب نشینی کرد; بازگشت، متواری و غایب شد (لسان العرب). براساس این معانی، آیه شریفه ترسیمی از وسوسه گری های شیطان دارد که پس از هر وسوسه، خود را عقب کشیده، مخفی می شود; تا آن وسوسه کار خود را کرده و زمینه را برای وسوسه بعدی فراهم سازد.

8 - «عن النبی(ص) قال: إنّ الشیطان واضعٌ خَطْمَه علی قلب ابن آدم فإنْ ذکَرَ اللّه خنس و إن نسی إلْتَقَمَ قلبَه فذلک «الوسواس الخنّاس»;(1)

از پیامبر(ص) روایت شده که فرمود: شیطان پوزه خود را بر قلب آدمیزاد قرار می دهد. پس اگر او خدا را یاد کرد، شیطان خود را عقب می کشد و پنهان می شود و اگر [یاد خدا را] فراموش کرد، قلب او را می رباید و این است «الوسواس الخنّاس»».

استعاذه

اهمیت استعاذه به خدا 2

خدا

توصیه های خدا 2; حاکمیت خدا 5; دلایل قدرت خدا 5; ربوبیت خدا 5; قدرت خدا 4

دشمنان

موانع وسوسه دشمنان 2، 4

ذکر

آثار ذکر خدا 8; اهمیت ذکر الوهیت خدا 2; اهمیت ذکر حاکمیت خدا 2; اهمیت ذکر ربوبیت خدا 2

روایت 8

شیطان

پلیدی شیطان 7; پنهانکاری شیطان 6; روش برخورد شیطان 7; عوامل فرار شیطان 8; فرار شیطان 7; وسوسه شیطان 6، 7; ویژگیهای شیطان 6

محمد(ص)

توصیه به محمد(ص) 2; توطئه دشمنان محمد(ص) 1; توطئه علیه محمد(ص) 1; عوامل مصونیت محمد(ص) 2; وسوسه دشمنان محمد(ص) 1

وسوسه گران

اعراض از وسوسه گران 3; موانع وسوسه گران 5

پی نوشت ها :

1. الدرالمنثور، ج 8، ص 694; نورالثقلین، ج 5، ص 725، ح 5.