تفسیر آیات قرآن کریم – سوره قریش– آیه4– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
الَّذی أَطْعَمَهُم مِّن جُوعٍ وَآمَنَهُم مِّنْ خَوْفٍ
همان که به آنان از جهت اینکه گرسنه بودند طعام داد و از ترسی بزرگ آسوده خاطرشان کرد.
1 - خداوند، قریش را از گرسنگی رهانید و مواد غذایی آنان را تأمین کرد.
الذی أطعمهم من جوع
حرف «من» یا تعلیلی است و یا بدلی; یعنی، به دلیل گرسنگی یا به جای آن. در هر دو صورت، بیانگر وجود زمینه گرسنگی در قریش است; به گونه ای که اگر خداوند آنان را اطعام نمی کرد، راهی دیگر نداشتند.
2 - قریش، به دلیل تأمین تغذیه شان از سوی خداوند، ملزم به پرستش او بودند.
فلیعبدوا ... الذی أطعمهم من جوع
3 - امنیت کعبه و کوچ زمستانی و تابستانی قریش، زمینه دست یابی آنان به مواد خوراکی بود.
إیلـفهم رحلة الشتاء و الصیف . فلیعبدوا ... الذی أطعمهم من جوع
4 - شکست اصحاب فیل، زمینه ساز گرفتار نشدن قریش، به فقر اقتصادی و گرسنگی فراگیر و جان فرسا
ألم تر کیف فعل ربّک بأصحـب الفیل ... لإیلـف قریش ... الذی أطعمهم من جوع
نکره بودن «جوع»، بر شدّت آن دلالت دارد.
5 - مصرف طعام، باید به منظور از بین بردن گرسنگی و به دست آوردن توان عبادت باشد.
فلیعبدوا ... الذی أطعمهم من جوع
«من جوع»، بیانگر آن است که هدف از طعام، زوال گرسنگی است; نه آن که خوردن، همواره مطلوب باشد. «فلیعبدوا» بیانگر هدف بودن عبادت برای طعامی است که از خداوند به انسان می رسد.
6 - خداوند، آذوقه و مواد خوراکی را در اختیار غیر یکتاپرستان نیز قرار می دهد.
فلیعبدوا ... الذی أطعمهم من جوع
امر به روی آوردن قریش به عبادت در «فلیعبدوا»، بیانگر آن است که آنان خدا را عبادت نمی کردند.
7 - تأمین غذای مردم، قبل از الزام آنان به بندگی خداوند، کاری است الهی و از میان برنده بهانه مخالفان در ترک عبادت
فلیعبدوا ... الذی أطعمهم من جوع
8 - خداوند، قریش را در سفر و حضر، از امنیت کامل برخوردار ساخته و هراس آنان را از میان برد.
و ءامنهم من خوف
به قرینه آیات پیشین، مراد امنیت در مراحل کوچ و نیز رفع خطر فیل داران و نظایر آنها، در شهر مکه است.
9 - امنیت بخشیدن خداوند به قریش و از بین بردن ترس آنان، عبادت او را بر آنان الزامی ساخت.
فلیعبدوا ... الذی ... و ءامنهم من خوف
10 - امنیت قریش، مرهون وجود کعبه و امنیت آن بود.
ربّ هـذا البیت ... و ءامنهم من خوف
تعبیر «ربّ هـذا البیت» به جای «اللّه» ـ پیش از توصیف خداوند به پدید آورنده امنیت ـ نشانگر نقش کعبه در امنیت قریش است که قبایل عرب، آنها را اهل حرم دانسته و به آنان تعرض نمی کردند. ارتباط این سوره با سوره قبل، بیانگر نقش هلاکت اصحاب فیل، در پیدایش امنیت برای کعبه و در نتیجه برای قریش است.
11 - شکست اصحاب فیل، ازمیان برنده زمینه تهاجم دیگران به مکه و برطرف سازنده ترس شدید قریش از دشمن
و ءامنهم من خوف
نکره بودن «خوف»، بر شدّت آن دلالت دارد.
12 - امنیت، فراهم آورنده زمینه مناسب برای عبادت خداوند است.
فلیعبدوا ... و ءامنهم من خوف
13 - خداوند، برای غیر موحدان نیز از نعمت امنیت دریغ نمیورزد.
فلیعبدوا ... و ءامنهم من خوف
14 - تلاش برای ایجاد امنیت، پیش از تبلیغ خداپرستی، کاری الهی و از بین برنده بهانه مشرکان در ترک عبادت است.
فلیعبدوا ... و ءامنهم من خوف
15 - رفع گرسنگی و ناامنی از ساکنان مکه، در راستای اعتلا و شکوفایی کعبه و از جلوه های ربوبیت خداوند است.
ربّ هـذا البیت . الذی أطعمهم من جوع و ءامنهم من خوف
«الذی»، وصف «ربّ» و بیانگر جلوه های آن است.
16 - برخورداری از غذا و امنیت، نعمتی است که سپاس آن، تنها عبادت خداوند است.
فلیعبدوا ربّ هـذا البیت . الذی أطعمهم من جوع و ءامنهم من خوف
اصحاب فیل
آثار شکست اصحاب فیل 4، 11
امنیت
اهمیت امنیت 12، 14
تغذیه
آثار تغذیه 7; فلسفه تغذیه 5; منشأ تغذیه 7
تکلیف
قدرت در تکلیف 5
توحید
تبلیغ توحید 14
خدا
افعال خدا 7; نشانه های ربوبیت خدا 15; وسعت رزاقیت خدا 6; وسعت نعمتهای خدا 13
شکر
شکر نعمت 16
عبادت
اهمیت عبادت 5; دلایل وجوب عبادت خدا 9; زمینه عبادت خدا 12; عبادت خدا 2، 16; بهانه جویی معرضان از عبادت خدا 14; موانع بهانه جویی معرضان از عبادت خدا 7
عمل
عمل پسندیده 14
فقر
زمینه نجات از فقر 4
قریش
آثار امنیت قریش 9; آثار تغذیه قریش 2; آثار کوچ تابستانی قریش 3; آثار کوچ زمستانی قریش 3; تاریخ قریش 4; تکلیف قریش 9; زمینه تغذیه قریش 3; زمینه تکلیف قریش 2; زمینه نجات قریش 4; عبودیت قریش 9; عوامل امنیت قریش 10، 11; عوامل رفع ترس قریش 11; گرسنگی قریش 1; منشأ امنیت قریش 8، 9; منشأ تغذیه قریش 1، 2; منشأ رفع ترس قریش 8; منشأ نجات قریش 1; نجات قریش 1
کعبه
آثار امنیت کعبه 3، 10; فضیلت کعبه 15; نقش کعبه 10
گرسنگی
عوامل رفع گرسنگی 5; نجات از گرسنگی 1
مشرکان
امنیت مشرکان 13; منشأ تغذیه مشرکان 6; موانع بهانه جویی مشرکان 14; نعمتهای مشرکان 13
مکه
فلسفه امنیت اهل مکه 15; فلسفه رفع گرسنگی اهل مکه 15
نعمت
مشمولان نعمت 16; نعمت امنیت 16; نعمت غذا 16
تصاویر ضمیمه
