تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فرقان – آیه 21 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَقَالَ الَّذینَ لَا یَرْجُونَ لِقَاءنَا لَوْلَا أُنزلَ عَلَیْنَا الْمَلَائِکَةُ أَوْ نَرَی رَبَّنَا لَقَد اسْتَکْبَرُوا فِی أَنفُسهِمْ وَعَتَوْ عُتُوًّا کَبیرًا

و آنان که امید و انتظار لقای ما را ندارند گفتند: می باید فرشته ها بر ما نازل شوند یا پروردگارمان را ببینیم. حقّا که خودشان را بسیار بزرگ شمردند و سرکشی کردند سرکشی بزرگی!

 

1 ـ منکران ملاقات با خدا (معاد)، در صدراسلام، معترضانه خواستار نزول ملائکه بر خویش و رؤیت آنها بودند.

و قال الذین لایرجون لقاءنا لولا أُنزل علینا الملـئکة

«رجاء» در لغت به معنای امید است; ولی در جمله «لایرجون لقاءنا» کنایه از انکار قیامت و روبه رو شدن با جزای الهی است.

 

2 ـ مشرکان، نزول فرشتگان وحی را بر خویش و رؤیت آنها را، شرط ایمان به خدای یکتا و پذیرش نبوت پیامبر(ص) قرار دادند.

و قال الذین لایرجون لقاءنا لولا أُنزل علینا الملـئکة

 

3 ـ قیامت، روز ملاقات انسان ها با خدا

لایرجون لقاءنا

 

4 ـ مشرکان صدراسلام، منکر نزول ملائکه بر پیامبر(ص) بودند.

و قال الذین لایرجون لقاءنا لولا أُنزل علینا الملـئکة

از این که مشرکان، اعتراض می کردند که چرا فرشتگان وحی به طور مستقیم بر خود آنان فرود نمی آید؟ می توان به دست آورد که آنان، در صدد این بودند که اصل نزول فرشته وحی بر پیامبر(ص) را زیر سؤال ببرند و آن را انکار کنند. گفتنی است: آیه 7 سوره «حجر» مؤید همین برداشت است (لو ما تأتینا بالملائکة إن کنت من الصادقین).

 

5 ـ رؤیت پروردگار، شرط دیگر مشرکان و منکران معاد برای ایمان آوردن به خدای یکتا و پذیرش نبوت پیامبر(ص)

و قال الذین لایرجون لقاءنا ... أو نری ربّنا

 

6 ـ مشرکان، معتقد به جسمانیت خدا و قابل مشاهده بودن او

أو نری ربّنا

 

7 ـ مشرکان، مردمانی حس گرا در عقیده و اندیشه و منکر حقایق ماورای، محسوسات

أو نری ربّنا

 

8 ـ انکار معاد و عقیده به نبودن مجازات الهی برای انسان، مانع پذیرش رسالت پیامبر(ص) و عقیده به توحید از سوی مشرکان

و قال الذین لایرجون لقاءنا لولا أُنزل علینا الملـئکة أو نری ربّنا

توصیف مشرکان به منکران «لقاء اللّه» در آغاز کلام، می تواند گویای این حقیقت باشد که اگر مشرکان خواستار نزول فرشتگان وحی بر خود و رؤیت خدا بودند، این خواسته ناشی از حقیقت خواهی آنان نبود; بلکه به خاطر عقیده مند نبودن آنان به معاد و انکار مجازات الهی بود.

 

9 ـ منکران معاد، گرفتار خود بزرگ بینی و استکبار در درون جان خویش

و قال الذین لایرجون لقاءنا ... لقد استکبروا فی أنفسهم

 

10 ـ درخواست نزول ملائکه برای خویش و رؤیت خداوند از سوی منکران معاد، برخاسته از روحیه استکباری و خود برتربینی آنان

لولا أُنزل علینا الملـئکة أو نری ربّنا لقد استکبروا فی أنفسهم

 

11 ـ درخواست نزول ملائکه برای خویش و رؤیت خداوند از سوی منکران معاد، برخاسته از روح طغیان و سرکشی در وجود آنان

و قال الذین لایرجون لقاءنا لولا أُنزل علینا الملـئکة أو نری ربّنا لقد استکبروا فی أنفسهم و عتو عتوًّا کبیرًا

 

12 ـ منکران معاد، مردمانی سخت سرکش و طغیانگراند.

و قال الذین لایرجون لقاءنا ... و عتو عتوًّا کبیرًا

 

13 ـ روحیه خود برتربینی و خوی تجاوزگری، از موانع پذیرفتن حق و ایمان آوردن

لقد استکبروا فی أنفسهم و عتو عتوًّا کبیرًا

 

14 ـ خود برتربینی، زمینه ساز خوی طغیان و تجاوزگری *

لقد استکبروا فی أنفسهم و عتو عتوًّا کبیرًا

از تقدم ذکری موضوع «استکبار» بر مسأله «طغیان و تجاوزگری»، می توان برداشت فوق را به دست آورد.

ایمان

ایمان به توحید 5; ایمان به نبوت محمد(ص) 5; موانع ایمان 13; موانع ایمان به توحید 8; موانع ایمان به محمد(ص) 8

تجاوزگری

آثار تجاوزگری 13

تکبر

آثار تکبر 13، 14

حق

موانع حق پذیری 13

خدا

آثار تکذیب کیفرهای خدا 8; درخواست رؤیت خدا 5، 10، 11

دین

آسیب شناسی دینی 13

طغیان

زمینه طغیان 14

عقیده

عقیده به جسمانیت خدا 6

قیامت

ویژگیهای قیامت 3

لقاءالله

خواسته های مکذبان لقاءالله 1; لقاءالله در قیامت 3; وقت لقاءالله 3

محمد(ص)

مکذبان نزول ملائکه بر محمد(ص) 4

مشرکان

آثار عقیده مشرکان 8; بینش مشرکان صدراسلام 4; حس گرایی مشرکان 6، 7; خواسته های مشرکان صدراسلام 1; شرایط ایمان مشرکان صدراسلام 2، 5; عقیده مشرکان 6، 7

معاد

آثار استکبار مکذبان معاد 10; آثار تکذیب معاد 8; آثار طغیانگری مکذبان معاد 11; استکبار مکذبان معاد 9; خواسته های مکذبان معاد 1; شرایط ایمان مکذبان معاد 5; صفات مکذبان معاد 9; طغیانگری مکذبان معاد 12

ملائکه

درخواست رؤیت ملائکه 1، 2; درخواست نزول ملائکه 1، 2، 10، 11