تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سجده – آیه 21 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلَنُذیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَاب الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَاب الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ
و بی شک از عذاب نزدیک تر [در دنیا] غیر از عذاب بزرگ تر [در آخرت] به آنان می چشانیم، شاید [از عصیان] برگردند.
1 - وجود برخی بلاهای حتمی دنیوی از سوی خداوند، برای تنبیه و هشدار به فاسقان است.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر لعلّهم یرجعون
در این که مراد از «عذاب الأدنی» چیست، اقوال گوناگونی گفته شده است از جمله آنها این است که منظور، عذاب های دنیوی، مانند بلاها و بیماری ها و... است.
2 - بلاهای دنیوی فاسقان، هشداری به آنان است و نه کیفر واقعی شان.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی ... لعلّهم یرجعون
3 - هدف اصلی عذاب های دنیوی خداوند، تنبّه و بازدارندگی است و نه تنبیه تنها.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی ... لعلّهم یرجعون
4 - بلاهای دنیوی با همه سنگینی، در برابر عذاب های اخروی بسی ناچیز است.
من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر
اگرچه «أدنی» در مقابل «أبعد»، و «أکبر» در مقابل «اصغر» است، اما به قرینه واژه «أکبر»، مراد از آن می تواند کوچک باشد. لازم به گفتن است که گرچه از عذاب دنیوی با واژه «أدنی» (کوچک) تعبیر شده است، اما با توجه به واقعیت های موجود، این گونه مشکلات، عذاب هایی بس سنگین و گاهی تحمل ناپذیر است.
5 - بلایا و شرور برای انسان، سازندگی دارد.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی ... لعلّهم یرجعون
6 - کیفر واقعی فاسقان تنبّه ناپذیر از بلاهای دنیا، به جهان آخرت موکول شده است.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر لعلّهم یرجعون
از تعبیر «لعلّهم یرجعون» استفاده می شود که «عذاب أدنی» همان بلاهای دنیوی است که می تواند در بازگشت انسان به سوی خدا مؤثر باشد. در این صورت به قرینه تقابل، مراد از «العذاب الأکبر» عذاب قیامت خواهد بود.
7 - راه بازگشت حتی بر روی فاسقان هم باز است.
و لنذیقنّهم ... لعلّهم یرجعون
8 - عذاب شدن فاسقان در قیامت، پس از اتمام حجت با آنان، در دنیا است.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر لعلّهم یرجعون
بلاهای هشداردهنده دنیا، نوعی اتمام حجت برای فاسقان است. «لعلّهم یرجعون» نیز نکته بالا را تأیید می کند.
9 - بازگشت انسان خطاکار به درگاه خدا، مایه مصونیت وی از عذاب اخروی است.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر لعلّهم یرجعون
10 - بازگشت انسان های گناهکار از گناه خویش، در صورت تنبیه شدن، باز هم حتمی و قطعی نیست.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی ... لعلّهم یرجعون
«لعلّ» حرف ترجی است و در جایی استعمال می شود که انجام شدن فعل، قطعی نیست، بلکه صرفاً امید به انجام آن وجود دارد.
11 - بازگشت گناهکاران از گناه خویش، اجباری نبوده و به اراده خود آنان است.
لعلّهم یرجعون
معلوم آورده شدن فعل «یرجعون» مخصوصاً با حرف ترجّی «لعلّ» گویای این نکته است که در نظام دینی، حتی برای مجرمان و فاسقان نیز اجباری وجود ندارد و این خود آنان اند که باید تصمیم به بازگشت بگیرند.
12 - گرفتار شدن انسان ها به عذاب بزرگ در آخرت، هرگز مطلوب خداوند نیست.
و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر لعلّهم یرجعون
از گرفتار کردن فاسقان به عذاب دنیوی، به منظور متنبه شدن، استفاده می شود که خداوند خوش ندارد که آنان را در آخرت به عذاب گرفتار کند.
13 - «عن أبی ادریس الخولانی(رض) قال: سألت عبادة بن الصامت(رض) عن قول اللّه: «و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر» فقال: سألت رسول اللّه(ص) عنها، فقال: هی المصائب و الأسقام و الأنصاب، عذاب للمسرف فی الدنیا، دون عذاب الأخرة...;(1)
ابوادریس خولانی گوید: از عبادة بن صامت(رض) از این سخن خدا: «و لنذیقنّهم من العذاب الأدنی دون العذاب الأکبر» پرسیدم. گفت: از رسول خدا(ص) پرسیدم، فرمود: عذاب نزدیک تر، مصیبت ها و بیماری ها و رنج ها است. [آن]، عذابی دنیایی است برای مسرف، نه این که عذاب آخرت باشد».
اتمام حجت
آثار اتمام حجت 8
انسان
اختیار انسان 11; عذاب اخروی انسان ها 12
بازگشت به خدا 7
آثار بازگشت به خدا 7 9
بلایا
فلسفه بلایا 5
تکامل
عوامل تکامل 5
تنبه
عوامل تنبه 3
خدا
هشدارهای خدا 1
روایت 13
عذاب
عذاب اخروی 4; عذاب با بیماری 13; عذاب با سختی 13; عذاب با مصیبت 13; عذاب دنیوی 4; عوامل نجات از عذاب 9; فلسفه عذاب های دنیوی 3
فاسقان
ابتلای دنیوی فاسقان 2; ابتلای فاسقان 6; توبه فاسقان 7؛ کیفر اخروی فاسقان6، 8; کیفر فاسقان 2; هشدار به فاسقان 1، 2
گناه
اجتناب از گناه 10، 11
گناهکاران
تنبیه گناهکاران 10
هشدار
هشدار با بلا 1
پی نوشت ها :
1 - الدرالمنثور، ج 6، ص 554.
تصاویر ضمیمه
