تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سجده – آیه 18 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَفَمَن کَانَ مُؤْمِنًا کَمَن کَانَ فَاسقًا لَّا یَسْتَوُونَ

با این وصف آیا کسانی که مؤمن اند مانند کسانی هستند که فاسق اند؟ هرگز مساوی نیستند.

1 - برابر نبودن مؤمن و فاسق، در نظام پاداش الهی، امری بدیهی و خدشه ناپذیر است.

أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا لایستوون

همزه «أفمن...» استفهام انکاری است و «لایستوون» نیز بر آن تأکید بیشتری می کند. گفتنی است: «کاف» در «کمن» تشبیه در جزا است و به قرینه آیات سابق و آیات بعدی (19 و 20)، مراد از نفی تساوی، می تواند عدم تساوی در پاداش و جزا باشد.

2 - فرجام ناگوار کافران و عاقبت نیکوی مؤمنان، علامت برابر نبودن آنان با یکدیگر است.

فذوقوا بما نسیتم لقاء یومکم ... فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم ... أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا

«فاء» در «أفمن» تفریع بر آیات سابق است که در آنها از کافران و مؤمنان و فرجام و عاقبتشان سخن گفته شده است.

3 - ایمان و فسق دنیوی، ملاک پاداش و کیفر اخروی است.

أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا لایستوون

4 - خروج از ایمان، فسق است.

أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا

به قرینه مقابله «مؤمناً» با «فاسقاً» مراد از «فاسقاً» کسانی اند که ایمان ندارند.

5 - کافران، مردمانی فاسق و تبه کارند.

أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا

به قرینه مقابله «مؤمناً» و «فاسقاً» و به قرینه آیات پیش که در آنها، مردم به دو دسته کافر و مؤمن تقسیم شده اند، مراد از «فاسقاً» می تواند کافران باشد. بنابراین، اطلاق «فاسق» بر کافر به خاطر فسق و تبه کاری او است.

6 - مجرمان، مردمانی فاسق و تبه کارند.

المجرمون ... أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا

7 - نزد خدا، ملاک محوری در ارزشگذاری، ایمان است.

أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا

8 - فرجام و عاقبت هر امری، ملاک تعیین کننده در ارزیابی درستی و یا نادرستی آن است.

أفمن کان مؤمنًا کمن کان فاسقًا

به قرینه این که آیات قبل و بعد این آیه، درباره فرجام مؤمنان و فاسقان است، احتمال قوی دارد که نفی تساوی آنان، از جهت عاقبت شان باشد. بنابراین، ملاک ارزیابی و داوری درباره عدم تساوی دو گروه یاد شده، توجه به فرجام آنها است و این نشان می دهد که عاقبت، در ارزیابی نقش اساسی دارد.

ارزشگذاری

ملاک ارزشگذاری 7، 8

ایمان

اهمیت ایمان 3، 7; خروج از ایمان 4

پاداش

ملاک پاداش 3

عمل

اهمیت فرجام عمل 8; ملاک صحت عمل 8

فاسقان 5، 6

کیفر فاسقان 5، 6 1

فسق

اهمیت فسق 3; موارد فسق 4

کافران

فرجام شوم کافران 2; فسق کافران 5

کیفر

ملاک کیفر 3

گناهکاران

فسق گناهکاران 6

مؤمنان

پاداش مؤمنان 1; تفاوت مؤمنان با فاسقان 1، 2; حسن فرجام مؤمنان 2

نظام جزایی 1، 3