تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سجده – آیه 16 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
تَتَجَافَی جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ یَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ یُنفِقُونَ
پهلوهای آنان از خوابگاه هایشان دوری می کند، در حالی که پروردگارشان را از روی بیم و امید می خوانند و از آنچه به ایشان عطا کرده ایم انفاق می کنند.
1 - برکندن تَن از بستر آسایش در دل شب، برای نیایش خدا، نشان مؤمنان راستین است.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین ... تتجافی جنوبهم عن المضاجع
«تتجافی» از ریشه «جفی» به معنای «ملازم نبودن با مکان و جا» است (المنجد) لازم به ذکر است که «تتجافی» حال برای «الذین» در آیه پیش است.
2 - ایمان حقیقی، مستلزم چشم پوشی از آسایش و ترک خواب است.
إنّما یؤمن بأیـتنا ... تتجافی جنوبهم عن المضاجع
3 - نیایش مؤمنان راستین به درگاه خدا در دل شب، همراه با بیم و امید است.
یدعون ربّهم خوفًا و طمعًا
4 - ربوبیت خداوند، متقاضای دعا به درگاه او است.
یدعون ربّهم خوفًا و طمعًا
5 - توأم بودن بیم و امید در دعا و نیایش، امری بایسته و لازم است.
یدعون ربّهم خوفًا و طمعًا
6 - ترس و امید، برانگیزاننده مؤمنان به تهجد و شب زنده داری است.
یدعون ربّهم خوفًا و طمعًا
«خوفاً» و «طمعاً» بنابراین که مفعول لأجلِه باشند، مفید این معنایند که آنان به خاطر ترس و امیدی که در دل دارند، اقدام به نیایش می کنند.
7 - مؤمنان راستین ، تحت عنایت و توجه ویژه پروردگارند.
یدعون ربّهم
اضافه «ربّ» به ضمیر «هم» ـ که مرجع آن مؤمنان است ـ با توجه به این که پروردگار، ربّ همه انسان ها است، می تواند به نکته یاد شده اشاره داشته باشد.
8 - دعا و نیایش در تاریکی شب، امری بایسته و پسندیده است.
تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربّهم خوفًا و طمعًا
9 - مؤمنان راستین، همواره بخشی از امکانات خدادادی خویش را در راه خدا انفاق می کنند.
و ممّا رزقنـهم ینفقون
10 - امکانات و دارایی های انسان، منشأ خدایی دارد.
و ممّا رزقنهم ینفقون
11 - توجه دادن به خدایی بودن امکانات، زمینه ساز و برانگیزاننده انسان به انفاق کردن است.
و ممّا رزقنـهم ینفقون
این که خداوند در وصف انفاق کردن مؤمنان می فرماید: «از روزی هایی که ما دادیم انفاق می کنند.» حاکی است که یادآوری منشأ امکانات و روزی ها، می تواند دارای
چنین نقشی باشد.
12 - مؤمنان راستین، به اعمال فردی و اجتماعی و عبادی و مالی خود عمل می کنند.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا ... تتجافی جنوبهم ... یدعون ربّهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون
فرازهای «تتجافی...» و «یدعون...» مربوط به اعمال فردی و عبادی و فراز «ممّا رزقناهم...» امری اجتماعی ـ مالی است.
13 - اَعمال عبادی و اجتماعی، در بینش الهی دارای پیوندی تنگاتنگ اند.
یدعون ربّهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون
14 - انفاق، دارای اهمیتی در رتبه نیایش و دعا به درگاه خداوند است.
یدعون ربّهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون
ذکر انفاق در ردیف، تهجّد و دعا و تسبیح، نشان دهنده اهمیت آن و هم رتبه بودنش با آنها است.
15 - مؤمنان، در قبال نیازهای اقتصادی جامعه، تعهد دارند.
یدعون ربّهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون
آسایش
ترک آسایش 2
امکانات مادی
منشأ امکانات مادی 10، 11
امیدواری
آثار امیدواری 6
انفاق
اهمیت انفاق 14; زمینه انفاق 11
انگیزش
عوامل انگیزش 6، 11
ایمان
آثار ایمان 2
ترس
آثار ترس 6
تهجد
اهمیت تهجد 1; زمینه تهجد 6
خدا
آثار ربوبیت خدا 4; رازقیت خدا 10
خواب
ترک خواب 2
دعا
امیدواری در دعا 3، 5; اهمیت دعا 14; اهمیت دعا در شب 8; ترس در دعا 3، 5; دعا در شب 1، 3; زمینه دعا 4
دین
ابعاد دین 13; تعالیم اجتماعی دین 13; تعالیم عبادی دین 13; دین و عینیت 13
رفتار
پایه های رفتار 11
لطف خدا
مشمولان لطف خدا 7
مؤمنان
انفاق مؤمنان 9; تکلیف اجتماعی مؤمنان 12; تکلیف عبادی مؤمنان 12; تکلیف فردی مؤمنان 12; تکلیف مالی مؤمنان 12; دعای مؤمنان راستین 3; مسؤولیت مؤمنان 15; مقامات مؤمنان 7; مؤمنان و نیازهای اقتصادی 15; نشانه های مؤمنان راستین 1
مناجات
امیدواری در مناجات 5; اهمیت مناجات 14; اهمیت مناجات در شب 8; ترس در مناجات 5; مناجات در شب 1، 3
تصاویر ضمیمه
