تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سجده – آیه 15 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
إِنَّمَا یُؤْمِنُ بآیَاتِنَا الَّذینَ إِذَا ذُکِّرُوا بهَا خَرُّوا سُجَّدًا وَسَبَّحُوا بحَمْد رَبِّهِمْ وَهُمْ لَا یَسْتَکْبرُونَ
تنها کسانی به آیات ما ایمان می آورند که وقتی به وسیله آنها به آنان تذکّر داده شود، سجده کنان به رو درمی افتند و همراه با ستایش پروردگارشان [او را] تنزیه می کنند در حالی که تکبّر نمیورزند.
1 - برخورداران از روحیه تواضع و حق پذیری، تنها گروندگان به آیات الهی اند.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا سجّدًا
2 - مجرمانِ نادم در روز قیامت، فاقد روحیه حق پذیری، حتی در صورت رجوع دوباره به دنیایند.
فارجعنا نعمل صـلحًا ... إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بهاخرّوا سجّدًا
احتمال دارد که آیه درصدد تبیین و تشریح جواب رد دادن به درخواست مجرمان باشد. خداوند در این آیه، تلویحاً می گوید: «آنان فاقد روحیه ایمان اند و بنابراین، درخواست شان اجابت نمی شود».
3 - کسانی که با تذکّر و یادآوری ایمان می آورند ـ نه در صورت برخورد باعذاب و ناگزیر بودن ـ مؤمنان واقعی اند.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا سجّدًا
4 - آیات الهی، با فطرت و خِرد بشر آشنا است و تنها، نیازمند تذکّر و یادآوری است.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا سجّدًا
5 - تعلّق نگرفتن هدایت خدا به گروهی از انسان ها، ناشی از روحیه حق ناپذیر آنها است.
و لو شئنا لأتینا کلّ نفس هدیها ... إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا سجّدًا
احتمال دارد که این آیه درصدد تبیین آیه «و لو شئنا...» باشد; یعنی، فلسفه عدم شمول هدایت خداوند به همه انسان ها در این جا بیان شده است.
6 - سجده کردن و به رو درافتادن در خاک، نمود بارز ایمان مؤمنان است.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا سجّدًا
«خَرَّ» در لغت به معنای «افتادن همراه با صدا» است. (مفردات راغب).
7 - خداوند، واجد کمال ها و زیبایی ها است.
بحمد ربّهم
حمد در برابر کمال و زیبایی است و این نشان دهنده این است که خداوند کمال و زیبایی دارد.
8 - آیات الهی، نمودار عظمت و تنزّه ذات او از هر کاستی است.
إذا ذکّروا بها ... سبّحوا بحمد ربّهم
9 - مؤمنان، خداوند را از هر نقصی، مبرّا و منزه می دانند.
سبّحوا بحمد ربّهم
10 - تسبیح مؤمنان به درگاه خدا، همراه با حمد و سپاس به درگاه او است.
سبّحوا بحمد ربّهم
11 - مؤمنان، در پیشگاه آیات الهی، هیچ استکباری از خود بروز نمی دهند و تسلیم اند.
إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا... و هم لایستکبرون
متعلَّق «یستکبرون» در آیه، بیان نشده است. به قرینه سیاق، احتمال دارد که واژه «آیات» باشد.
12 - توجه به مقام ربوبی پروردگار، مایه تواضع و ستایش به درگاه وی و تنزیه او از هر کاستی و نقص است.
خرّوا سجّدًا و سبّحوا بحمد ربّهم
13 - واجدان روحیه تواضع، با موعظه و یادآوری به خداوند و قیامت ایمان می آورند.
نسیتم لقاء یومکم هـذا ... إنّما یؤمن بأیـتنا الذین إذا ذکّروا بها خرّوا سجّدًا
14 - کبرورزیدن، مانع ایمان به آیات خدا است.
إنّما یؤمن ... و هم لایستکبرون
15 - مؤمنان، برای تسبیح و حمد خداوند، استکباری از خود بروز نمی دهند.
و سبّحوا بحمد ربّهم و هم لایستکبرون
برداشت بالا، بنابراین احتمال است که متعلق «لایستکبرون» تسبیح و حمد باشد.
آیات خدا
فطریت آیات خدا 4; مؤمنان به آیات خدا 1، 11; نقش آیات خدا 8
استکبار
آثار استکبار 14
اسماوصفات
صفات جمال 7
ایمان
ایمان با تذکر 3; ایمان با مشاهده عذاب 3; ایمان به خدا 13; ایمان به قیامت 13; زمینه ایمان 13; موانع ایمان به آیات خدا 14; نشانه های ایمان 6
بازگشت به دنیا 2
تذکر
آثار تذکر 3، 13; آثار تذکر آیات خدا 4
تواضع
آثار تواضع 1، 13; زمینه تواضع 12
حق
آثار حق ناپذیری 5
حمد
حمد خدا 10; زمینه حمد 12
خدا
تنزیه خدا 8، 9، 12; زیبایی خدا 7; کمال خدا 7; هدایت خدا 5
ذکر
آثار ذکر ربوبیت خدا 12
سجده
آثار سجده 6
گناهکاران
پشیمانی اخروی گناهکاران 2; حق ناپذیری گناهکاران 2
مؤمنان
انقیاد مؤمنان 11; تسبیح مؤمنان 10، 15; تواضع مؤمنان 1، 11، 15; حق پذیری مؤمنان 1; حمد مؤمنان 10، 15; شکرگزاری مؤمنان 10; عقیده مؤمنان 9; مؤمنان راستین 3; مؤمنان و آیات خدا 11
هدایت
محرومان از هدایت 5
تصاویر ضمیمه
