تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 8 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
أَفَمَن زُیِّنَ لَهُ سُوءُ عَمَلِهِ فَرَآهُ حَسَنًا فَإِنَّ اللَّهَ یُضِلُّ مَن یَشَاء وَیَهْدی مَن یَشَاء فَلَا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَرَاتٍ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ بمَا یَصْنَعُونَ
پس آیا کسی که کار بد او برایش زینت داده شده و آن را خوب می بیند [مانند کسی است که هدایت یافته است؟] بی شک خدا هر که را بخواهد گمراه می کند و هر که را بخواهد هدایت می نماید پس نباید به سبب حسرت هایی که بر آنان می خوری خودت را از بین ببری همانا خدا به آنچه می سازند کاملاً دانا است.
1 - برخی از انسان ها، رفتار زشت خود را زیبا می بینند.
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
2 - شیطان، زیبا جلوه دهنده رفتار زشت مردم در نگاه آنان است.
و لایغرنّکم باللّه الغرور . إنّ الشیطـن لکم عدوّ... أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
فعل «زُیّن» مجهول و فاعل آن ذکر نشده است ولی به قرینه آیات پیشین، به دست می آید که فاعل و تزیین کننده، شیطان می باشد.
3 - تزیین اعمال زشت و ناروا، از راه های اغواگری شیطان و نمودی از دشمنی او نسبت به انسان
و لایغرنّکم باللّه الغرور . إنّ الشیطـن لکم عدوّ... أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
4 - خوب و زیبا جلوه دادن بدی ها و رفتار زشت در نظر مردم، کاری شیطانی و دشمنی با آنان است.
و لایغرنّکم باللّه الغرور . إنّ الشیطـن لکم عدوّ ... أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
5 - گرایش و تمایل انسان به زیبایی و گریز وی از زشتی
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
از این که شیطان برای گمراه کردن مردم، از راه زیبا جلوه دادن اعمال زشت آنان وارد می شود، می توان مطلب یاد شده را استنباط کرد.
6 - خوب و زیبا دیدن، از عوامل برانگیزنده انسان به اقدام به هر کاری
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
7 - امکان خطاکردن انسان، در ارزیابی رفتار خود و خوب و بد آن
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
8 - انسان واقع بین، خودشناس و بصیر، با انسان فاقد بصیرت و واقع نگری، از نظر سرنوشت و ارزشیابی برابر نیست.
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
«همزه» در «أفمن زیّن له...» استفهام انکاری و «من»، مبتدا است و خبر آن ـ به قرینه مقام «فإنّ اللّه یضلّ من یشاء» ـ جمله ای مقدر مانند «کمن لیس کذلک» یا «کمن هداه» می باشد; یعنی، آیا کسی که اعمالش برای وی زینت داده شود، مانند کسی است که چنین نیست و راه هدایت را پیموده است؟
9 - مؤمنان، مردمی واقع بین، خودشناس و بصیر و کافران، مردمی خود ناشناس و فاقد بصیرت
الذین کفروا لهم عذاب شدید و الذین ءامنوا... أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا
برداشت یاد شده براساس این احتمال است که آیه شریفه تصویر کننده چهره مؤمنان و کافران باشد که در آیه قبل از آنان سخن گفته شد.
10 - هدایت و گمراهی انسان، به دست خدا و منوط به مشیت او است.
فإنّ اللّه یضلّ من یشاء و یهدی من یشاء
گمراهی و هدایت در این آیه، ابتدایی نیست; بلکه از باب کیفر و پاداش است; یعنی، چون کافران با اختیار خود و از سر لجاجت، راه گمراهی را برگزیدند; خداوند هم با ازدیاد گمراهی شان، آنان را کیفر می دهد (چنان که در مورد مؤمنان عکس آن صادق است)
11 - خودپسندی و زیبا دیدن رفتار زشت خویش، جلوه گمراهی کافران
أفمن زیّن له سوء عمله ... فإنّ اللّه یضلّ من یشاء و یهدی من یشاء
برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله «فإنّ اللّه یضلّ...» در مقام تعلیل برای «أفمن زیّن...» است; یعنی، از آن جایی که آنان رفتار زشت خود را زیبا می دیدند و به خود پسندی گرفتار آمدند; خداوند هر کسی را که بخواهد ـ مانند این دسته ـ گمراه خواهد ساخت.
12 - عجب و خودپسندی، جلوه گمراهی
أفمن زیّن له سوء عمله فرءاه حسنًا فإنّ اللّه یضلّ من یشاء و یهدی من یشاء
13 - توصیه خداوند به پیامبر(ص)، مبنی بر حسرت و اندوه نداشتن بر گمراهی کافران
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت
14 - حسرت و اندوه شدید و همه جانبه پیامبر(ص)، بر انحراف و گمراهی مردم کافر
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت
آمدن «حسرات» به صورت جمع به جای «حسرت»، بر کثرت و چند جانبه بودن آن دلالت می کند.
15 - تمامی رفتار و دست ساخته های انسان ها، در قلمرو علم خدا است.
إنّ اللّه علیم بما یصنعون
16 - نظام کیفر و پاداش خداوند، بر اساس علم همه جانبه او به احوال و کردار بندگان است.
الذین کفروا لهم عذاب شدید ... إنّ اللّه علیم بما یصنعون
17 - توجه و ایمان به آگاهی همه جانبه خداوند بر احوال و رفتار کافران و گمراهان، بازدارنده آدمی از حسرت و اندوه شدید نسبت به آنان
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت إنّ اللّه علیم بما یصنعون
جمله «إنّ اللّه علیم...» تعلیل برای جمله «فلاتذهب نفسک علیهم حسرات» است; یعنی، از آن جایی که خداوند بر احوال کافران آگاه است، پس به حال آنان حسرت مخور. این معنا گویای دو مطلب است: 1ـ چون خدا بر احوال کافران آگاه است و آنان تحت نظر او قرار دارند، پس باید آنهارا به خدا واگذاشت و بیش از این بر آنان اندوه نخورد. 2ـ این سخن نوعی دلداری به پیامبر(ص) است.
18 - دلداری خداوند به پیامبر(ص) در برابر دشمنی ها و کارشکنی های کافران گمراه
فلاتذهب نفسک علیهم حسرت إنّ اللّه علیم بما یصنعون
ارزیابی
خطا در ارزیابی 7; واقع بینی در ارزیابی 8
انسان
تفاوت انسان ها 8 حالات انسان 16; خطای انسان 7; زیباطلبی انسان 5; عمل انسان 15، 16; گرایشهای انسان 5; مصنوعات انسان 15
انگیزش
عوامل انگیزش 6
ایمان
آثار ایمان به علم خدا 17
بصیرت
ارزیابی اهل بصیرت 8; ارزیابی فاقدان بصیرت 8; اهل بصیرت 9; سرنوشت اهل بصیرت 8; سرنوشت فاقدان بصیرت 8; فاقدان بصیرت 9; فضایل اهل بصیرت 8
خدا
آثار علم خدا 16; آثار مشیت خدا 10; توصیه های خدا 13; ملاک پاداشهای خدا 16; ملاک کیفرهای خدا 16; وسعت علم خدا 15
ذکر
آثار ذکر علم خدا 17
زشتی
نفرت از زشتی 5
زیباییها
نقش زیباییها 6
شیطان
روش اغواگری شیطان 3; نشانه های دشمنی شیطان 3; نقش شیطان 2
عجب
آثار عجب 12
عمل
آثار تزیین عمل ناپسند 11; تزیین عمل ناپسند 1، 4; عمل شیطانی 4; منشأ تزیین عمل ناپسند 2، 3
کافران
آثار عجب کافران 11; اندوه بر گمراهی کافران 13، 14; دشمنی کافران 18; عمل ناپسند کافران 11; عهدشکنی کافران 18; کوری کافران 9; موانع اندوه بر کافران 17; نشانه های گمراهی کافران 11
گمراهان
موانع اندوه بر گمراهان 17
گمراهی
منشأ گمراهی 10; نشانه های گمراهی 12
مؤمنان
بصیرت مؤمنان 9; فضایل مؤمنان 9
محمد(ص)
اندوه محمد(ص) 13، 14; توصیه به محمد(ص) 13; حسرت محمد(ص) 13، 14; دشمنان محمد(ص) 18; دلداری به محمد(ص) 18; محمد(ص) و کافران 13
نظام جزایی 16
هدایت
منشأ هدایت 10
تصاویر ضمیمه
