تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 45 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَوْ یُؤَاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بمَا کَسَبُوا مَا تَرَکَ عَلَی ظَهْرِهَا مِن دَابَّةٍ وَلَکِن یُؤَخِّرُهُمْ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی فَإِذَا جَاء أَجَلُهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ کَانَ بعِبَادهِ بَصِیرًا

و اگر خدا مردم را به کیفر کردارشان مؤاخذه می کرد هیچ جنبنده ای را بر پشت زمین وانمی گذاشت; ولی آنان را تا زمانی معیّن مهلت می دهد پس وقتی که اجلشان آمد بی گمان خدا به بندگانش بینا است.

 

1 - در صورت مؤاخذه شدن مردم در دنیا از سوی خداوند، هیچ جنبنده ای در سطح زمین باقی نخواهد ماند.

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّة

 

2 - در صورت مؤاخذه شدن مردم در دنیا از سوی خداوند، هیچ انسانی ـ چه خوب و چه بد ـ در سطح زمین باقی نخواهد ماند.

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّة

برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که مقصود از «دابّه» انسان ها باشد; زیرا مجازات و کیفر مربوط به آنان است. گفتنی است جمله «و لـکن یؤخّرهم...» ـ که در آن ضمیر جمع به «الناس» بازمی گردد ـ تأییدکننده همین مطلب است.

 

3 - مهلت خداوند به بندگان گنه کار و تأخیر مجازات آنان تا قیامت، از سنّت های او است.

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّة و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

مقصود از «أجل مسمّی»، زمان مرگ انسان ها و آغاز عالم پس از مرگ است.

 

4 - همه انسان ها، اجل معینی دارند.

 

و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

 

5 - انسان، موجودی مختار بوده و رفتار او تعیین کننده سرنوشت او است.

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که «با» در «بماکسبوا» برای سببیت است; یعنی، اگر خدا آنان را به سبب رفتارشان مؤاخده کند... .

 

6 - بقای نسل انسان و تداوم حیات زندگان در کره زمین، فلسفه به تأخیر افتادن کیفر گناه کاران و کافران تا قیامت

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّة و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

 

7 - مصلحت بقای نسل انسان ها و حیات در زمین، مهم تر از مصلحت عقوبت دنیایی بندگان گنه کار و کافران

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس بما کسبوا ما ترک علی ظهرها من دابّة و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

 

8 - قیامت، عرصه مجازات و کیفر و پاداش

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس ... و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

 

9 - عقوبت و مجازات کافران و گنه کاران، امری قطعی است که در عالم پس از مرگ تحقق خواهد یافت.

 

و لو یؤاخذ اللّه الناس ... و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی

 

10 - خداوند، به امور بندگانش بصیر و بینا است.

 

فإنّ اللّه کان بعباده بصیرًا

 

11 - مهلت دادن به کافران و گنه کاران و به تأخیر انداختن مجازات آنان، کاری عالمانه و برخاسته از آگاهی دقیق خداوند به احوال و مصالح بندگان

 

و لـکن یؤخّرهم إلی أجل مسمًّی فإذا جاء أجلهم فإنّ اللّه کان بعباده بصیرًا

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که «فإنّ اللّه کان...» در مقام تعلیل برای جمله پیش (و لـکن یؤخّرهم...) می باشد; یعنی، چون خداوند به احوال بندگانش آگاه است; از این رو مجازات آنان را تا زمان معین به تأخیر انداخته است.

اجل

اجل مسمی 4

انسان

آثار مؤاخذه دنیوی انسان ها 1، 2; اجل انسان ها 4; اختیار انسان 5; اهمیت بقای نسل انسان ها 6، 7; عوامل انقراض انسان ها 2

اهم و مهم 7

جانداران

عوامل نابودی جانداران 1

حیات

عوامل انقراض حیات 1

خدا

آثار علم خدا 11; بصیرت خدا 10; سنتهای خدا 3; فلسفه مهلتهای خدا 1، 2

سرنوشت

عوامل مؤثر در سرنوشت 5

سنتهای خدا

سنت مهلت 3

عمل

آثار عمل 5

قیامت

پاداش در قیامت 8; کیفر در قیامت 8; ویژگیهای قیامت 8

کافران

اهمیت کیفر کافران 7; تأخیر عذاب کافران 11; حتمیت کیفر اخروی کافران 9; فلسفه مهلت به کافران 6، 11

کیفر

فلسفه تأخیر کیفر 6

گناهکاران

اهمیت کیفر گناهکاران 7; تأخیر عذاب گناهکاران 11; حتمیت کیفر اخروی گناهکاران 9; فلسفه مهلت به گناهکاران 6، 11; مهلت به گناهکاران 3