تفسیر آیات قرآن کریم – سوره عنکبوت – آیه 45 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
اتْلُ مَا أُوحِیَ إِلَیْکَ مِنَ الْکِتَاب وَأَقِمِ الصَّلَاةَ إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاء وَالْمُنکَرِ وَلَذکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ وَاللَّهُ یَعْلَمُ مَا تَصْنَعُونَ
آنچه را از این کتاب به تو وحی شده است تلاوت کن و نماز را برپادار، تحقیقاً نماز از کارهای بسیار قبیح و کارهای ناپسند باز می دارد و همانا ذکر خدا بزرگ تر است و خدا آنچه را می کنید می داند.
1 - تلاوت کتاب آسمانی قرآن، از جمله مسؤولیت های پیامبراکرم(ص) است.
اتل ما أوحی إلیک من الکتـب
2 - قرآن، کتابی است که از جانب خداوند، بر پیامبر(ص) وحی شده است.
اتل ما أوحی إلیک من الکتـب
3 - قرآن، پیش از اتمام نزول تمام آیات اش، کتاب نامیده شده است.
اتل ما أوحی إلیک من الکتـب
4 - پیامبر(ص)، موظف به ادای نماز، با رعایت حدود و شرایط آن بود.
و أقم الصلوة
5 - ادای نماز، واجب است.
و أقم الصلوة إنّ الصـلوة تنهی عن الفحشاء
ذکر حکمت فرمان به نماز، نشان می دهد که امر «أقم» ـ اگرچه مفرد و خطاب به پیامبر است; اما به قرینه این که پیامبر(ص) معصوم بوده است ـ عام است و شامل همه مکلفان می شود. گفتنی است، فراز «و اللّه یعلم بما تصنعون» مؤید نکته برداشت شده است.
6 - نماز، قطعاً، انسان را از افتادن در ورطه گناهان آشکار و منکرات، باز می دارد.
إنّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر
7 - احکام تکلیفی، دارای مصالح و فلسفه است.
و أقم الصلوة إنّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر
8 - یادآوری فلسفه و حکمت حکم تکلیفی، دارای نقشی مؤثر در شایق کردن مکلف به ادای آن است.
أقم الصلوة إنّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکر اللّه أکبر
ذکر فلسفه و حکمت نماز، در پی فرمان به ادای کامل آن، می تواند ناظر به نکته بالا باشد.
9 - خداوند، خواهان برچیدن گناه و منکر، از طریق عمل به تکالیف شرعی است.
أقم الصلوة إنّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و المنکر
10 - یاد و ذکر خداوند، برترین و بزرگ ترین ارزش است.
و لذکر اللّه أکبر
11 - نماز، ذکر خدا است.
و أقم الصلوة إنّ الصلوة تنهی عن الفحشاء ... و لذکر اللّه أکبر
«ذکر اللّه» احتمال دارد که خود نماز باشد و احتمال دارد که اثر دوم نماز باشد. برداشت بالا، بنابر احتمال نخست است.
12 - نماز، یادآور ذکر خدا است.
و أقم الصلوة ... و لذکر اللّه أکبر
«ذکر اللّه» احتمال دارد اثر نماز باشد و احتمال دارد خود آن باشد. برداشت، بنابر احتمال اول است.
13 - یاد و ذکر خدا، بالاتر و برتر از هر چیزی، مانع فحشا و منکر است.
إنّ الصلوة تنهی عن الفحشاء و ... و لذکر اللّه أکبر
برداشت بالا، بنابراین اساس است که مفضَّلٌ علیه «اکبر» محذوف و چیزی از قبیل «ماسواه» و «جمیع أعماله» باشد که شامل نماز هم می شود.
14 - خداوند، به هر چیز که انسان ها انجام دهند، آگاهی دارد.
و اللّه یعلم ما تصنعون
15 - هشدار خداوند، به نمازگزاران درباره ادای کامل آن
و أقم الصلوة ... و اللّه یعلم ما تصنعون
فراز «و اللّه یعلم...» پس از فرمان به نماز با مادّه «اقامه» ـ که به معنای ادای کامل است ـ به نکته یاد شده، اشعار دارد.
16 - «عن أبی جعفر(ع) فی قوله «و لذکر اللّه أکبر» یقول: ذکر اللّه لأهل الصلاة أکبر من ذکرهم إیّاه...;(1)
از امام باقر(ع) درباره این سخن خداوند «و لذکر أللّه أکبر» روایت شده که فرمود: «یاد کردن خداوند نمازگزاران را، بزرگ تر است از یاد کردن نمازگزاران خداوند را...».
17 - «قال أبوعبداللّه(ع): «و لذکر اللّه أکبر» قال: ذکر اللّه عند ما أحلّ أو حرّم;(2)
از امام صادق(ع) درباره این سخن خداوند «و لذکر اللّه أکبر» روایت شده که: مراد، یادآوری خدا به هنگام روبه رو شدن با حلال یا حرام الهی است».
احکام
فلسفه احکام 7; مصالح احکام 7; نقش فلسفه احکام 8
ارزش
بزرگترین ارزش 10
انسان
عمل انسان 14
تکلیف
آثار عمل به تکلیف 9; زمینه عمل به تکلیف 8
خدا
علم خدا 14; هشدارهای خدا 15
ذکر
آثار ذکر خدا 13; ارزش ذکر خدا 10; ذکر خدا 12، 16; مراد از ذکر خدا 17
روایت 16، 17
قرآن
تاریخ قرآن 3; تلاوت قرآن 1; کتاب بودن قرآن 3; منشأ قرآن 2; وحیانیت قرآن 2
گناه
موانع گناه 6، 9، 13
محمد(ص)
مسؤولیت محمد(ص) 1، 4; نماز محمد(ص) 4
نماز
آثار نماز 6، 12; احکام نماز 5; ذکر بودن نماز 11; وجوب نماز 5
نمازگزاران
نمازگزاران در یاد خدا 16; هشدار به نمازگزاران 15
پی نوشت ها :
1 - تفسیر قمی، ج 2، ص 150; نورالثقلین، ج 4، ص 162، ح 60.
2 - تفسیر عیاشی، ج 2، ص 327، ح 32; نورالثقلین، ج 4، ص 162، ح 61.
تصاویر ضمیمه
