تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 28 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَمِنَ النَّاس وَالدَّوَابِّ وَالْأَنْعَامِ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ کَذَلِکَ إِنَّمَا یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادهِ الْعُلَمَاء إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ غَفُورٌ
و نیز از مردم و جنبندگان و دام ها (شتر، گاو و گوسفند)، رنگ های مختلف وجود دارد. از بندگان خدا تنها اهل معرفت از او خشیت دارند همانا خدا عزّتمند و آمرزگار است.
1 - آفرینش انسان، جنبندگان و دام ها (شتر، گاو و گوسفند)، از نشانه های ربوبیت بی همتای خداوند
ألم تر أنّ اللّه ... و من الناس و الدّوابّ و الأنعـم
«أنعام» جمع «نَعَم» (شتر) می باشد; ولی این واژه در مجموع شتر، گاو و گوسفند نیز به کار می رود; چنان که در آیه شریفه به همین معنا استعمال شده است (مفردات راغب).
2 - تنوع رنگ ها در انسان ها، جنبندگان و دام ها، از نعمت های الهی
و من الناس و الدّوابّ و الأنعـم مختلف ألونه
3 - نقش سازنده دام ها برای حیات بشر
و من الناس و الدّوابّ و الأنعـم مختلف ألونه
از اختصاص به ذکر یافتن دام ها ـ با آن که جزء جنبندگان هستند ـ برداشت یاد شده به دست می آید.
4 - مظاهر گوناگون و متنوع طبیعت، جلوه عظمت خداوند و سبب خشیت عالمان راستین و اهل معرفت
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء ... و من الناس ... مختلف ألونه کذلک إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا
یادآوری خداترسی اهل معرفت ـ پس از برشمردن پدیده های گوناگون طبیعت ـ می تواند ناظر به این حقیقت باشد که در آن پدیده ها، عظمت خدا چنان جلوه گر است که موجب خشیت عالمان و اهل معرفت می شود. واژه «خشیت» ـ که در مورد ترسی به کار می رود که همراه با تعظیم و ناشی از آگاهی باشد (مفردات راغب) ـ مؤید همین برداشت است. گفتنی است مقصود از علم در این آیه، آشنایی با علوم مادی همچون فیزیک، شیمی و ریاضی نیست; بلکه آشنایی با معارف و حقایق الهی است که از صاحبان آن به اهل معرفت و عالمان راستین تعبیر می شود.
5 - تنها عالمان راستین و اهل معرفت، خداترس و اهل خشیت اند.
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء ... و من الناس ... مختلف ألونه کذلک إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا
6 - خشیت و ترس از خدا، نشانه عالمان راستین و اهل معرفت است.
إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا
7 - بی پروایی و نترسیدن از خدا، برخاسته از جهل و ناآگاهی نسبت به عظمت پروردگار است.
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء ... إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا
8 - تأثیرپذیری بیشتر عالمان راستین و اهل معرفت نسبت به دیگران، از انذارهای پیامبران
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب ... إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا
برداشت یاد شده از ارتباط میان آیه 18 با این آیه، استفاده می شود; زیرا در آن آیه، اهل خشیت به عنوان پذیرندگان انذارهای پیامبران معرفی گشته اند و در این آیه، اهل معرفت به عنوان اهل خشیت شمرده شده اند.
9 - مطالعه درباره طبیعت، از راه های خداشناسی
ألم تر أنّ اللّه أنزل من السماء ماء ... الأنعـم مختلف ألونه کذلک إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا
10 - خداوند، عزیز (پیروز شکست ناپذیر) غفور (آمرزنده) است.
إنّ اللّه عزیز غفور
11 - آگاهی و اعتقاد به عزت مندی و آمرزندگی خداوند، منشأ خشیت و خداترسی عالمان راستین و اهل معرفت
إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا إنّ اللّه عزیز غفور
برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که جمله «إنّ اللّه عزیز غفور»، در مقام تعلیل برای «إنّما یخشی اللّه ...» می باشد; زیرا عزت مندی خداوند، نشانگر کمال قدرت او بر انتقام و کیفر است. هم چنین آمرزنده بودن خداوند، آن گاه صادق است که او بر کیفر و عقوبت قادر باشد. بنابراین توجه به این قدرت است که موجب خشیت و خداترسی خواهد شد.
12 - آگاهی و اعتقاد به عزت مندی و آمرزندگی خداوند، موجب خشیت و خداترسی است.
إنّما یخشی اللّه من عباده العلمـؤا إنّ اللّه عزیز غفور
13 - اقتدار و عزت مندی خداوند، همراه با آمرزندگی و مهربانی نسبت به بندگان است.
إنّ اللّه عزیز غفور
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که «غفور» صفت برای «عزیز» باشد.
14 - «عن أبی عبداللّه(ع) فی قول اللّه عزّوجلّ «إنّما یخشی اللّه من عباده العلماء» قال یعنی بالعلماء من صدّق فعله قوله، و من لم یصدّق فعله قوله فلیس بعالم;(1)
از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند عزّوجلّ «إنّما یخشی اللّه من عباده العلماء» روایت شده که فرمود: مقصود از علما کسانی اند که فعل آنان قولشان را تصدیق کند و کسی که کارهای او، سخنانش را تصدیق نکند، عالم نیست».
15 - «عن علی بن الحسین(ع): ...من عرف اللّه خافه ... و قد قال اللّه «إنّما یخشی اللّه من عباده العلماء»...;(2)
از امام سجاد(ع) روایت شده است: ...کسی که خدا را بشناسد از او می ترسد... خداوند فرمود: «إنّما یخشی اللّه من عباده العلماء»...».
آیات خدا
آیات آفاقی 1، 2; آیات انفسی 1، 2; مطالعه آیات آفاقی 9
اسماوصفات
عزیز 10; غفور 10
انبیا
آثار انذارهای انبیا 8
انسان
تنوع رنگ انسان ها 2; خلقت انسان 1
توحید
دلایل توحید ربوبی 1
جهل
آثار جهل 7
چهارپایان
تنوع رنگ چهارپایان 2; خلقت چهارپایان 1; فواید چهارپایان 3
حیوانات
تنوع رنگ حیوانات 2
خدا
آثار خدا شناسی 15; خشیت از خدا 5، 6; دلایل خدا شناسی 9; عظمت خدا 7; موانع خشیت از خدا 7; نشانه های عظمت خدا 4; نعمتهای خدا 2، 2; ویژگیهای عزت خدا 13; ویژگی آمرزشهای خدا 13
خشیت
عوامل خشیت 12، 15
روایت 14، 15
سخن
هماهنگی سخن با عمل 14
شتر
خلقت شتر 1
عقیده
آثار عقیده به آمرزشهای خدا 11، 12; آثار عقیده به عزت خدا 11، 12
علما
خشیت علما 5، 6; صفات علما 6; عوامل خشیت علما ی راستین 4; فضایل علما 5; مراد از علما 14; هدایت پذیری علما 8
گاو
خلقت گاو 1
گوسفند
خلقت گوسفند 1
موجودات
آثار تنوع موجودات 4
نعمت
نعمت تنوع رنگ 2
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 1، ص 36، ح 2; تفسیر برهان، ج 3، ص 361، ح 1.
2. کافی ج 8، ص 16، ح 2; نورالثقلین، ج 4، ص 359، ح 66.
تصاویر ضمیمه
