تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 18 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلَا تَزرُ وَازرَةٌ وِزْرَ أُخْرَی وَإِن تَدْعُ مُثْقَلَةٌ إِلَی حِمْلِهَا لَا یُحْمَلْ مِنْهُ شَیْءٌ وَلَوْ کَانَ ذَا قُرْبَی إِنَّمَا تُنذرُ الَّذینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُم بالغَیْب وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَمَن تَزَکَّی فَإِنَّمَا یَتَزَکَّی لِنَفْسهِ وَإِلَی اللَّهِ الْمَصِیرُ
و هیچ گنه باری، بار گناه دیگری را برنمی دارد و اگر گران باری دعوت کند که از بارش بردارند، چیزی از آن برداشته نمی شود اگرچه [دعوت شونده ]خویشاوند باشد. تو فقط به کسانی می توانی اخطار [مؤثّر] بکنی که در پنهانی از پروردگارشان می ترسند و نماز را بر پا می دارند و هر کس [از گناه ]پاکیزه شود فقط به سود خودش پاکیزه می شود و بازگشت فقط به سوی خدا است.
1 - هیچ کس بار گناه دیگری را به دوش نکشیده و مسؤولیت آن را نمی پذیرد.
و لاتزر وازرة وزرأُخری
2 - بارگناه هر کسی تنها بر دوش خود او است.
و لاتزر وازرة وزرأُخری
3 - گناه، باری سنگین بر دوش انسان ها است.
و لاتزر وازرة وزرأُخری ... و لو کان ذاقربی
«وزر» (مرادف «ثقل») به معنای بارسنگین است و به گناه از آن رو که دارای تبعات و آثار زیانبار سنگینی است، «وزر» گفته می شود.
4 - در قیامت، حتی خویشاوندان هم از به دوش کشیدن بارگناه کسان خود، سر باز می زنند.
و إن تدع مثقلة إلی حملها لایحمل منه شیء و لو کان ذاقربی
5 - بی یاوری انسان در قیامت، حتی از سوی خویشاوندان خود
و إن تدع مثقلة إلی حملها لایحمل منه شیء و لو کان ذاقربی
6 - روابط فامیلی و عاطفی، هیچ تأثیری در سرنوشت انسان در روز رستاخیز ندارد.
و إن تدع مثقلة إلی حملها لایحمل منه شیء و لو کان ذاقربی
7 - انذارها و اخطارهای پیامبر(ص)، تنها در خداترسان و بر پادارندگان نماز مؤثر بوده است.
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوة
8 - خداترسی و نماز، از زمینه های لازم برای تأثیرپذیری از انذارها و اخطارهای پیامبران
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوة
9 - خداترسان و نمازگزاران، بیشتر از دیگران، حق پذیراند.
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوة
10 - تأثیر انذارها و اخطارها ـ هرچند به حق و از جانب حق مداران باشد ـ در گرو وجود شایستگی ها و زمینه های لازم برای پذیرش در نهاد آدمی است.
إنّما تنذر الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوة
11 - ارزشمندی خداترسی و دوری از گناه در نهان و به دور از انظار و اطلاع یافتن دیگران
الذین یخشون ربّهم بالغیب
برداشت یاد شده از آمدن قید «بالغیب» به دست می آید; زیرا ترس از خدا در هر حال مطلوب است. بنابراین آمدن این قید، بیانگر اهمیت و ارزش والای خدا ترسی در خلوت می باشد.
12 - نماز، مظهر ایمان راستین و خداترسی است.
الذین یخشون ربّهم بالغیب و أقاموا الصلوة
یاد کردن از برپایی نماز پس از خداترسی، می تواند به عنوان یکی از مصادیق و مظاهر این خداترسی باشد.
13 - اعتقاد به ربوبیت الهی، مقتضی خشیت و خداترسی است.
الذین یخشون ربّهم
14 - پاکی و دوری از گناه و آلودگی ها، به سود بشر
و من تزّکی فإنّما یتزّکی لنفسه
15 - بازگشت انسان ها، تنها به سوی خداوند است.
و إلی اللّه المصیر
برداشت یاد شده، مبتنی بر این است که آیه شریفه تنها ناظر به بازگشت انسان ها باشد. گفتنی است تقدیم خبر (إلی اللّه) بر مبتدا (المصیر)، مفید حصر می باشد.
16 - تنها خداوند، مقصد و منتهاالیه حرکت تمامی موجودات جهان است.
و إلی اللّه المصیر
برداشت یاد شده، مبتنی بر این احتمال است که آیه شریفه، ناظر به حرکت و بازگشت همه موجودات باشد. گفتنی است «مصیر» به معنای «مرجع» است (لسان العرب).
17 - جهان هستی، هدف مند و دارای حرکت تکاملی است.
و إلی اللّه المصیر
«اللّه» ذات مستجمع صفات کمالیه است. بر این اساس لازمه مرجع و مقصد بودن خداوند برای جهان، این است که جهان هدف مند بوده و رو به تکامل داشته باشد; زیرا حرکت به سوی کمال مطلق، کمال آور است.
آفرینش
تکامل آفرینش 17; هدفداری آفرینش 17
انبیا
زمینه تأثیر انذارهای انبیا 8
انذار
شرایط تأثیر انذار 10
انسان
بی یاوری اخروی انسان ها 5; فرجام انسان ها 15; منافع انسان 14
ایمان
نشانه های ایمان 12
بازگشت به خدا 15، 16
پاکی
فواید پاکی 14
جهان بینی
جهان بینی توحیدی 15، 16
خداترسان
حق پذیری خداترسان 9; خداترسان و انذارهای محمد(ص) 7
خشیت
آثار خشیت 8; ارزش خشیت 11; زمینه خشیت 13; نشانه های خشیت 12
خویشاوندان
خویشاوندان در قیامت 4، 5
سرنوشت
عوامل مؤثر در سرنوشت اخروی 6
صلاحیتها
آثار صلاحیتها 10
عقیده
آثار عقیده به ربوبیت خدا 13
قیامت
روابط خویشاوندی در قیامت 6; روابط عاطفی در قیامت 6; قطع روابط در قیامت 6
گناه
ارزش ترک گناه در خلوت 11; تحمل گناه دیگران 1، 2; سنگینی گناه 3; فواید ترک گناه 14; مسؤول گناه 1 ، 2، 4
محمد(ص)
آثار انذارهای محمد(ص) 7
موجودات
فرجام موجودات 16
نماز
آثار نماز 8، 12; حق پذیری نمازگزاران 9; نمازگزاران و انذارهای محمد(ص) 7
تصاویر ضمیمه
