تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 15 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ

ای مردم! شمایید نیازمندان به خدا و خداوند خود بی نیاز و ستوده است.

 

1 - فقر و نیاز شدید و همه جانبه انسان ها به خداوند

 

یـأیّها الناس أنتم الفقراء إلی اللّه

معرفه بودن «الفقراء» برای جنس و یا استغراق است که دلالت بر شدت فقر و نیاز می کند. هم چنین اطلاق فقر و مقید نشدن آن به جهتی خاص، بیانگر همه جانبه بودن فقر و نیاز است.

 

2 - غنا و بی نیازی مطلق، حقیقی و کامل، تنها از آنِ خداوند است.

 

أنتم الفقراء إلی اللّه و اللّه هو الغنیّ

 

3 - نیاز بشر به عبادت خدا و حاجت خواهی از درگاه او

 

و الذین تدعون من دونه ... و لو سمعوا ما استجابوا لکم ... أنتم الفقراء إلی اللّه

با توجه به آیه قبل ـ که درباره عبادت و حاجت خواهی مشرکان بود ـ می توان استفاده کرد که از مصادیق مورد نظر برای فقر و غنا در این آیه، مسأله نیاز بشر به عبادت و بی نیازی خداوند از این عبادت است.

 

4 - بی نیازی خداوند، از عبادت، ستایش و حاجت خواهی بندگان

 

إن تدعوهم لایسمعوا دعاءکم ... أنتم الفقراء إلی اللّه و اللّه هو الغنیّ

 

5 - نیاز همه جانبه انسان به خدا و بی نیازی مطلق خداوند، نشانه قدرت و یکتایی او

 

أنتم الفقراء إلی اللّه و اللّه هو الغنیّ

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این آیه در سلسله آیاتی قرار دارد که در صدد اثبات قدرت و یکتایی خداوند می باشد. گفتنی است برخی از مفسران از این آیه، برای یکی از براهین اثبات وجود خدا (برهان امکان و وجوب و فقر و غنا) استفاده کرده اند.

 

6 - نیاز بشر به خدا، بیش از هر موجود دیگری است.

 

أنتم الفقراء إلی اللّه

برخی از مفسران بر این باورند که تأکید خداوند بر فقر و نیاز انسان ها به خداوند ـ با آن که همه موجودات عالم به او نیازمند هستند ـ گویای حقیقت یاد شده است.

 

7 - خداوند، غنی (بی نیاز) و حمید (ستوده) است.

 

و اللّه هو الغنیّ الحمید

 

8 - غنا و بی نیازی هیچ کس جز خداوند، قابل ستایش و مدح نیست.

 

و اللّه هو الغنّی الحمید

برداشت یاد شده از آمدن صفت حمید، به دنبال صفت غنی به دست می آید.

 

9 - خداوند، دارای جود و بخشش ستایش آفرین

 

و اللّه هو الغنّی الحمید

برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که فرد غنی آن گاه ستایش می شود که جود و بخشش داشته باشد; و گرنه شایسته ستایش نخواهد بود و خداوند این چنین است.

 

10 - غنا و ثروت همراه با جود و بخشش، شایسته ستایش و مدح است.

 

و اللّه هو الغنیّ الحمید

 

11 - غنا و بی نیازی مطلق و ستودنی خداوند، دلیل شایستگی او برای عبادت و حاجت خواهی از او

 

إن تدعوهم لایسمعوا دعاءکم ... و اللّه هو الغنیّ الحمید

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که این آیه در ردیف آیاتی قرار گرفته که درباره عبادت و حاجت خواهی مشرکان از معبودهای ادعایی خود، بحث می کنند.

اسماوصفات

حمید 7; غنی 7

انسان

نیازهای انسان 5; نیازهای معنوی انسان 1، 3، 6

توحید

دلایل توحید 5

ثروت

ملاک ارزش ثروت 10

حمد

زمینه حمد خدا 8، 9

خدا

آثار بی نیازی خدا 8; آثار سخاوت خدا 9; اختصاصات خدا 2; بی نیازی خدا 2، 4، 5، 11; خدا و حمد 4; خدا و دعا 4; خدا و عبادت 4; درخواست از خدا 11; نشانه های قدرت خدا 5

سخاوت

آثار سخاوت 10

عبادت

دلایل عبادت خدا 11

موجودات

نیازهای موجودات 6

نیازهای

نیاز به خدا 1، 6; نیاز به عبادت خدا 3