تفسیر آیات قرآن کریم – سوره فاطر – آیه 12 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا یَسْتَوِی الْبَحْرَانِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَمِن کُلٍّ تَأْکُلُونَ لَحْمًا طَرِیًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْیَةً تَلْبَسُونَهَا وَتَرَی الْفُلْکَ فِیهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِن فَضْلِهِ وَلَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ

و دو دریا مساوی نیستند این یکی شیرینِ خوشکام و آبش گواراست و آن یکی شور و تلخ است و از هر یک گوشتی تازه می خورید و زیوری استخراج می کنید که آن را می پوشید و کشتی ها را در آن، شکافنده آب می بینی تا شما [در طلب معاش] از فضل او بجویید و شاید سپاس گزاری کنید.

 

1 - وجود دو نوع دریا با آب های متفاوت «شیرین و گوارا» و «شور و تلخ» در کره زمین

 

و ما یستوی البحران هـذا عذب فرات سائغ شرابه و هـذا ملح أُجاج

«عذب» به معنای گوارا و «فرات» به معنای بسیار گوارا و متمایل به شیرین است. «سائغ شرابه» ( از «ساغ الشراب فی الحلق») به معنای «سهل انحداره» است; یعنی، آبی که به خاطر گوارایی و خوشکامی اش، به راحتی از گلو پایین می رود. «اجاج» نیز به معنای بسیار شور و متمایل به تلخی است.

 

2 - وجود دو نوع دریا با آب های متفاوت «شیرین و گوارا» و «شور و تلخ»، از نشانه های قدرت خداوند و یکتایی او

 

و ما یستوی البحران هـذا عذب فرات سائغ شرابه و هـذا ملح أُجاج

 

3 - وجود دو نوع دریا با آب های متفاوت «شیرین و گوارا» و «شور و تلخ»، از نعمت های الهی برای بشر

 

و ما یستوی البحران هـذا عذب فرات سائغ شرابه و هـذا ملح أُجاج

این آیه ضمن آن که در مقام بیان نشانه های قدرت و یکتایی پروردگار است، در صدد بر شمردن نعمت های الهی برای بشر نیز می باشد.

 

4 - دریاها، از منابع تغذیه انسان با گوشت های تازه

 

و من کلٍّ تأکلون لحمًا طریًا

«طریّ» به معنای جدید و تازه است.

 

5 - وجود جواهر و زیور آلات قابل استخراج در دریاها

 

و تستخرجون حلیة تلبسونها

«حلیة» به معنای زیور است.

 

6 - جواز غواصی و استخراج اشیای قیمتی و زینتی دریاها

 

و تستخرجون حلیة تلبسونها

 

7 - گرایش انسان ها به زیبایی و تزیین با زیورآلات

 

و تستخرجون حلیة تلبسونها

آیه شریفه در صدد گزارش از یک واقعیت خارجی است و آن استفاده مدام انسان ها از زیورآلات دریایی است. این کار حکایت از تمایل و گرایشی است که در درون انسان ها وجود دارد.

 

8 - دریاها، بستر تحرک کشتی ها برای تجارت و سفر

 

و تری الفلک فیه مواخر لتبتغوا من فضله

«ماخرة» (مفرد «مواخر») از ماده «مخر» و به معنای شکافنده آب ها است.

 

9 - استفاده از مظاهر طبیعت، برای خوراک، پوشاک و زیور آلات، مجاز و روا است.

 

و من کلٍّ تأکلون لحمًا طریًّا و تستخرجون حلیة تلبسونها

 

10 - تغذیه با گوشت های تازه و استفاده از زیورهای دریایی و کشتیرانی، از فواید دریاها است.

 

و من کلٍّ تأکلون لحمًا طریًّا ... و تری الفلک فیه مواخر

 

11 - گوشت های تازه دریایی و اشیای تزیینی آن و سهولت کشتیرانی، از نعمت های الهی برای بشر

 

من کلٍّ تأکلون لحمًا طریًّا و تستخرجون حلیة تلبسونها و تری الفلک فیه مواخر

 

12 - رزق الهی، فضل خدا بر انسان

 

لتبتغوا من فضله

«إبتغاء» (مصدر «تبتغوا») به معنای تلاش برای دست یافتن به خواسته است و مقصود از «لتبتغوا من فضله» تلاش برای به دست آوردن روزی است. بر این اساس اطلاق فضل بر روزی، بیانگر آن است که همه روزی های انسان فضل الهی به او است.

 

13 - رزق و فضل الهی، در سایه تلاش و کوشش خود انسان به دست می آید.

 

لتبتغوا من فضله

 

14 - لزوم شکرگزاری در برابر نعمت های الهی

 

و لعلّکم تشکرون

از این که خداوند فلسفه ذکر چند نعمت اعطایی خود را، شکرگزاری بندگان دانسته است، به دست می آید که شکرگزاری بایسته و لازم است.

 

15 - آثار متفاوت و مشترک آب های دریاها و استفاده چند منظوره انسان ها از آن، نشانه قدرت و یکتایی خداوند است.

 

و ما یستوی البحران هـذا عذب فرات ... و من کلٍّ تأکلون لحمًا طریًّا ... لتبتغوا من فضله

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که آیه شریفه، در سلسله آیاتی قرار دارد که درباره قدرت مطلق و یکتایی خداوند متعال سخن می گوید.

احکام 6، 9

انسان

زیباطلبی انسان 7; گرایشهای انسان 7

تغذیه

منابع تغذیه 4، 10

تلاش

آثار تلاش 13

توحید

دلایل توحید 2، 15

حیوانات

گوشت حیوانات دریایی 10، 11

خدا

دلایل قدرت خدا 2; زمینه فضل خدا 13; فضل خدا 12; نشانه های قدرت خدا 15; نعمتهای خدا 3، 11

خوردنیها

خوردنیها ی مباح 9

دریا

اقسام دریا 1، 2، 3; فواید دریا 4، 5، 8، 10، 15; تفاوت دریا ها 15; دریا های شور 1، 2; دریا های شیرین 1، 2; نعمتهای دریایی 11

روزی

زمینه روزی 13; نقش روزی 12

زیورآلات

استخراج زیورآلات دریایی 5، 6; استفاده از زیورآلات دریایی 10; زیورآلات دریایی 11; زیورآلات مباح 9

شکر

اهمیت شکر نعمت 14

طبیعت

استفاده از طبیعت 9

غواصی

احکام غواصی 6

کشتیرانی

کشتیرانی در دریا 8، 10، 15

گرایشها

گرایش به زیورآلات 7

لباس

لباس مباح 9

نعمت

نعمت دریاهای شور 3; نعمت دریاهای شیرین 3; نعمت کشتیرانی 11