تفسیر آیات قرآن کریم- سوره غافر – آیه 74 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

مِن دُونِ اللَّهِ قَالُوا ضَلُّوا عَنَّا بَل لَّمْ نَکُن نَّدْعُو مِن قَبْلُ شَیْئًا کَذَلِکَ یُضِلُّ اللَّهُ الْکَافِرِینَ

می گویند: از نظر ما ناپدید شده اند، بلکه ما پیش از این چیزی را نمی خواندیم، این گونه خدا کافران را گمراه می کند.

1 - اعتراف مشرکان حق ناپذیر و ستیزه جو، به بی فایده بودن کامل عبادت غیرخدا و حاجت خواهی از معبودهای ادعایی خویش

أین ما کنتم تشرکون . من دون اللّه قالوا ضلّوا عنّا بل لم نکن ندعوا من قبل شیئًا

جمله «ضلّوا عنّا» (از نظر ما ناپدید شدند و آنان را گم کردیم) کنایه از بطلان و پوچی آیین شرک و بی اثر بودن معبودهای ادعایی در عرصه قیامت است. گفتنی است جمله «بل لم نکن ندعوا...» می تواند به معنای بی اثر بودن حاجت خواهی از معبودها باشد; زیرا چیزی که بی فایده است مانند این است که وجود ندارد. هم چنین می تواند گویای انکار عبادت معبودها باشد که از سرِ ناچاری و اضطراب به آنها متوسل شده باشند. احتمال نخست مؤید برداشت یاد شده است.

2 - بی اثر بودن عبادت غیرخدا، برای سعادت انسان در آخرت

قالوا ضلّوا عنّا

3 - مشرکان حق ناپذیر و ستیزه جو، از سرِ ناچاری و اضطراب به انکار عبادت کردن معبودهای ادعایی خویش می پردازند.

بل لم نکن ندعوا من قبل شیئًا

4 - قیامت، روز کشف حقایق و روشن شدن عقاید «درست و نادرست» و «حق و باطل»

قالوا ضلّوا عنّا بل لم نکن ندعوا من قبل شیئًا

5 - هدایت و گمراهی، در دست خداوند است.

کذلک یضلّ اللّه الکـفرین

6 - تکذیب پیامبران، مجادله در آیات الهی و شرک ورزی، نمودهایی از اضلال خداوند است.

الذین یجـدلون فی ءایـت ... الذین کذّبوا بالکتـب و بما أرسلنا به ... کذلک یضلّ اللّه الکـفرین

آیات خدا:

آثار مجادله در آیات خدا 6

انبیا:

آثار تکذیب انبیا 6

حق:

اضطرار حق ستیزان 3; اضطرار حق ناپذیران 3; اقرار اخروی حق ناپذیران 1

خدا:

اضلال خدا 5; افعال خدا 5; موارد اضلال خدا 6; هدایتگری خدا 5

سعادت:

عوامل سعادت اخروی 2

شرک:

آثار شرک 6

عبادت:

بی تأثیری عبادت غیرخدا 1، 2; بی تأثیری عبادت معبودان باطل 1; تکذیب عبادت معبودان باطل 3

قیامت:

ظهور حقایق در قیامت 4; ویژگیهای قیامت 4

گمراهی:

منشأ گمراهی 5

مشرکان:

اضطرار مشرکان 3; اقرار اخروی مشرکان 1

معبودان باطل:

بی تأثیری درخواست از معبودان باطل 1

هدایت:

منشأ هدایت 5