تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ص – آیه 74 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

إِلَّا إِبْلِیسَ اسْتَکْبَرَ وَکَانَ مِنْ الْکَافِرِینَ

مگر ابلیس که تکبّر کرد و از کفرپیشگان شد.

1 - ابلیس چونان فرشتگان، مکلف و موظف به سجده برای آدم(ع)

فقعوا له سـجدین . فسجد الملـئکة ... إلاّ إبلیس

2 - سرپیچی ابلیس، از فرمان خداوند به سجده برای آدم(ع)

فسجد الملـئکة ... إلاّإبلیس

3 - ابلیس، به هنگام خلقت انسان، در میان فرشتگان بود و از زمره آنان به حساب می آمد.

فقعوا له سـجدین . فسجد الملـئکة ... إلاّ إبلیس

برداشت یاد شده مبتنی بر این احتمال است که استثنا، متصل باشد و مستثنا شدن ابلیس از فرشتگان، به خاطر این نیست که وی فرشته بود; بلکه از باب تغلیب بوده و ابلیس، جزء فرشتگان به شمار آمده است.

4 - ابلیس، موجودی متکبر و خودبرتربین

إلاّإبلیس استکبر

5 - ابلیس، موجودی مختار و با اراده

إلاّ إبلیس استکبر

6 - تکبر و خودبرتربینی ابلیس، سبب سرپیچی وی از فرمان سجده بر آدم

فسجد الملـئکة ... إلاّ إبلیس استکبر

7 - ابلیس، بر اثر تمرد از فرمان سجده بر آدم، در زمره کافران قرار گرفت.

إلاّ إبلیس استکبر و کان من الکـفرین

8 - تکلیف سجده کردن فرشتگان بر آدم، تکلیفی بس مهم و بزرگ در پیشگاه خداوند

فقعوا له سـجدین . فسجد الملـئکة ... إلاّ إبلیس استکبر و کان من الکـفرین

از این که ابلیس، به خاطر سرپیچی از سجده بر آدم، از سوی خداوند کافر شمرده شد، برداشت یاد شده به دست می آید.

9 - تکبر و خودبرتربینی، زمینه حق گریزی و صفتی بس زشت و ناپسند

إلاّ إبلیس استکبر و کان من الکـفرین

10 - فرشتگان، موجوداتی مطیع و خاضع در برابر فرمان های خداوند

فسجد الملـئکة کلّهم أجمعون . إلاّ إبلیس استکبر

آدم(ع)

اهمیت سجده بر آدم(ع) 8; ترک سجده بر آدم(ع) 2; سجده بر آدم(ع) 1

ابلیس

آثار استکبار ابلیس 6; آثار عصیان ابلیس 7; ابلیس از ملائکه 3; اختیار ابلیس 5; استکبار ابلیس 4; تکلیف ابلیس 1; جنس ابلیس 3; رذایل ابلیس 4; عصیان ابلیس 2; عوامل عصیان ابلیس 6; عوامل کفر ابلیس 7

تکبر

آثار تکبر 9; سرزنش تکبر 9

حق

زمینه حق ناپذیری 9

ملائکه

انقیاد ملائکه 10; تکلیف ملائکه 1، 8; خضوع ملائکه 10