تفسیر آیات قرآن کریم – سوره ص – آیه 72 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
فَإِذَا سَوَّیْتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِن رُّوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدینَ
پس وقتی که اندام او را بپرداختم و از روح خود در او دمیدم برایش به سجده بیفتید.
1 - اندام انسان، برخوردار از اعتدال، تناسب و هماهنگی
فإذا سوّیته
«سوّیته» به معنای «اعتدلته» (آن را معتدل و متناسب ساختم) می باشد.
2 - دمیده شدن روح الهی در آدم، پس از سامان یافتن و تکمیل شدن اندام او
فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی
3 - روح دمیده شده در کالبد آدم، برخوردار از شرافت و ارزش ویژه
فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی
اضافه در «روحی» اضافه تشریفی است و می رساند که روح آدمی در مقایسه با دیگر ارواح موجود در عالم، از شرافت و ارزش ویژه و بالایی برخوردار است.
4 - انسان، موجودی مرکب از جسم و روح
خـلق بشرًا من طین . فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی
5 - گِل و روح، آغاز و پایان سیر تکوین انسان
خـلق بشرًا من طین . فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی
6 - روح بشر، پدیده ای لطیف
و نفخت فیه من روحی
از تعبیر «نفخ» که به معنای وارد کردن باد و هوا در داخل اجسام است، می توان برداشت یاد شده را به دست آورد.
7 - فرمان خداوند به فرشتگان برای سجده بر آدم(ع) پس از آفرینش او
فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین
8 - دمیده شدن روح الهی در انسان، موجب شایستگی وی برای مسجود فرشتگان بودن
خـلق بشرًا من طین . فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که فرمان خداوند به سجده بر آدم(ع)، پس از دمیده شدن روح الهی در او صادر گردید و این می رساند که آنچه موجب شایستگی آدم برای سجده شد، روح الهی وی بود; نه جسم و کالبدش.
9 - انسانیت، هویت و شخصیت انسان به روح الهی او بستگی دارد; نه به جسم و کالبدش.
فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین
برداشت یاد شده از آن جا است که سجده فرشتگان بر آدم(ع) ـ که نشانه شخصیت و هویت ارزشمند انسانی او است ـ پس از دمیده شدن روح الهی در وی بود.
10 - انسان، در مجموعه نظام آفرینش، از مقام، شرافت و جایگاه ویژه برخوردار است.
فإذا سوّیته ... فقعوا له سـجدین
برداشت یاد شده از سجده همه فرشتگان بر آدم، قابل استفاده است.
11 - انسان، دارای مقام و شرافتی فراتر و برتر از فرشتگان *
فإذا سوّیته ... فقعوا له سـجدین
برداشت یاد شده به خاطر این نکته است که خداوند در ضمن چهار آیه قبل فرشتگان را از «ملأ أعلی» (موجودات برین) معرفی کرده است; ولی در این آیه به آنان فرمان داد که باید در برابر آدم سجده کنند. ناگفته نماند مقصود از آدم و انسان همه انسان ها نیست; بلکه افرادی اند که در پرتو ایمان و عمل صالح، سیر کمال را پیموده و به خدا نزدیک شده اند.
12 - جواز سجده و خضوع در برابر غیر خدا، با اذن الهی
فإذا سوّیته ... فقعوا له سـجدین
13 - سجده، نماد و مظهر بزرگداشت و تکریم
فقعوا له سـجدین
از این که خداوند برای بزرگداشت انسان و تبیین جایگاه برتر او در میان سایر موجودات، به فرشتگان فرمان داد تا در برابر او به سجده بیفتند ـ با آن که امکان تکریم به صورت دیگر وجود داشت ـ می رساند که سجده، رمز و مظهر تعظیم و بزرگداشت است.
14 - اهمیت آفرینش انسان در مجموعه نظام هستی
إذ قال ربّک للملـئکة إنّی خـلق بشرًا من طین ... فقعوا له سـجدین
در میان گذاشتن و به اطلاع رساندن آفرینش انسان به ملائکه ـ پیش از آفرینش آدم(ع) ـ می تواند گویای برداشت یاد شده باشد.
15 - «عن الأحول . قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن الروح التی فی آدم(ع) قوله: فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی» قال: هـذه روح مخلوقة...;(1)
احول گوید: از امام صادق(ع) از روح آدم(ع) در آیه «فإذا سوّیته و نفخت فیه من روحی» سؤال کردم، فرمود: این روح مخلوق و آفریده خدا است; [نه این که از خدا جدا شده باشد]».
آدم(ع)
خلقت آدم(ع) 7; سجده بر آدم(ع) 7; عظمت روح آدم(ع) 3; فضایل آدم(ع) 3; مراحل خلقت آدم(ع) 2; نفخ روح در آدم(ع) 2
احکام 12
انسان
آثار نفخ روح در انسان 8; ابعاد انسان 4; انسان از گِل 5; اهمیت خلقت انسان 14; بدن انسان 4; برتری انسان بر ملائکه 11; تناسب اعضای انسان 1; حقیقت انسان 9; روح انسان 4، 5، 6; سجده بر انسان 8; شخصیت انسان 9; فضایل انسان 8، 10، 11; مراحل خلقت انسان 5
تکریم
نشانه های تکریم 13
خدا
آثار اذن خدا 12; اوامر خدا 7; نقش روح خدا 8، 9
روایت 15
روح
حقیقت روح 15; خلقت روح 15; لطافت روح 6
سجده
احکام سجده 12; حقیقت سجده 13; سجده بر غیرخدا 12
ملائکه
تکلیف ملائکه 7; سجده ملائکه 8; فضایل ملائکه 11
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 1، ص 133، ح 1; نورالثقلین، ج 3، ص 11، ح 30.