تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 9 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
أَوَلَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَةُ الَّذینَ مِن قَبْلِهِمْ کَانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُوا الْأَرْضَ وَعَمَرُوهَا أَکْثَرَ مِمَّا عَمَرُوهَا وَجَاءتْهُمْ رُسُلُهُم بالْبَیِّنَاتِ فَمَا کَانَ اللَّهُ لِیَظْلِمَهُمْ وَلَکِن کَانُوا أَنفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ
آیا [سر در لاک خود فرو برده و] در زمین سیر نکرده اند تا بنگرند عاقبت آنهایی که پیش از اینان بودند چگونه بود؟ آنان نیرومندتر از اینان بودند و زمین را زیر و رو کردند و آن را آباد ساختند، بیش از آنچه اینان آبادش کردند و رسولانشان با دلیل های روشن [به] سویشان آمدند [ولی آنان تکذیبشان کردند و هلاک شدند] پس چنان نبود که خدا به آنان ستم کند، ولی آنها بودند که به خودشان ستم می کردند.
1 - سیر در زمین و توجّه به سرنوشت تمدن های پیشین، مایه عبرت آدمی است.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عـقبة الذین من قبلهم کانوا أشدّ منهم قوّة
2 - کاوش نکردن در سرگذشت امت های گذشته و عبرت نگرفتن از آنها، مورد توبیخ خداوند است.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عـقبة الذین من قبلهم
3 - بالاترین اقتدار مادی، در برابر اراده خداوند، هیچ توانایی و کاربردی ندارد.
الذین من قبلهم کانوا أشدّ منهم قوّة و أثاروا الأرض ...فما کان اللّه لیظلمهم و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
جمله «فما کان اللّه لیظلمهم» دلالت می کند که نابودی اقوام گذشته، به دست خداوند بوده است. توصیف آن جوامع، به برتری نظامی و اقتصادی بر قریش، برای بیان این حقیقت است که تجهیزات مادی انسان ها، هر چند پیشرفته باشد، در برابر خواست خداوند، کارایی ندارد.
4 - مطالعه تاریخ و سرنوشت پیشینیان، راهنمای آدمی به هدف داری جهان است.
أَوَلم یتفکّروا ... ما خلق اللّه ... إلاّ بالحقّ ... أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا
5 - تاریخ، از منابع شناخت است.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عـقبة الذین من قبلهم
6 - برخورداری از توان رزمیِ فراوان و توسعه کشاورزی و آبادانی سرزمین ها، برترین جلوه های تمدن در جوامع پیشین بوده است.
کانوا أشدّ منهم قوّة و أثاروا الأرض و عمروها أکثر ممّا عمروها
«إثارة» (مصدر «أثاروا») به معنای «زیر و رو کردن» است و در این جا، منظور، زیر و رو کردن خاک برای زراعت یا ساختمان سازی و غیر آن است.
7 - تاریخ پیش از اسلام، عرصه ظهور و افول قدرت هایی چشمگیر و جوامعی متمدن تر از مردمان عصر بعثت بودند.
کانوا أشدّ منهم قوّة ... و عمروها أکثر ممّا عمروها ... فما کان اللّه لیظلمهم
8 - تاریخ، بستر ظهور و افول قدرت ها و تمدن ها است.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا... عـقبة الذین کانوا أشدّ منهم قوّة و أثاروا الأرض و عمروها أکثر ممّا عمروها
9 - تحولات تاریخ، براساس قوانین ثابت، تحقق می پذیرد.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا
بدیهی است که توصیه به سیر و کاوش، وقتی مفید است که آن حوادث، تکرارپذیر باشد و تکرارپذیری، حاکی از وجود قوانین ثابت است.
10 - آثار و بقایای تمدن های فرو پاشیده پیشینیان، قابل بازدید و تحقیق برای کاوش گران عصر بعثت بوده است.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا ... الذین من قبلهم کانوا أشدّ منهم قوّة
11 - مخالفت مشرکان مکه با پیامبر، برخاسته از فریفتگی آنان به اقتدار نسبی خویش بود.
أَوَلم یسیروا فی الأرض ... کانوا أشدّ منهم قوّة
نکوهش مخالفان پیامبر(ص) بر عبرت نگرفتن از زوال قدرت ها و تمدن های گذشته، اشعار دارد که سرپیچی آنان از پذیرش اسلام، برخاسته از دل خوشی آنها به امکانات رزمی و رفاهی خویش بوده است.
12 - کاوش های باستان شناسانه به منظور عبرت آموزی، مورد ترغیب و تشویق خداوند است.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عـقبة الذین کانوا أشدّ منهم قوّة و أثاروا الأرض و عمروها أکثر ممّا عمروها
13 - کافران قریش، مورد تهدید شدید خداوند
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا ... و عمروها أکثر ممّا عمروها و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم
به قرینه این که سوره روم، مکی است، مراد از «أکثر ممّا عمروها» کافران قریش اند که در برابر پیامبر(ص) به مخالفت برخاستند.
14 - جوامع و امت های پیشین، از رسولان الهی برخوردار بودند.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت
15 - تکیه بر براهین آشکار و قابل فهم و پرهیز از گفتار ابهام آمیز، شیوه ای پسندیده در تبلیغ معارف دین است.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت
16 - رسولان الهی، ارایه دهنده معارفی واضح و دلایلی روشن برای مردم بودند.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت
17 - امت های مقتدر و ثروتمند پیشین، پیامبران خویش را تکذیب کردند و دلایل روشن آنان را نپذیرفتند.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم
«فاء» در «فما کان» فای فصیحه است و بر حذف جملاتی دلالت دارد. سیاق آیه، قرینه است بر اینکه مفاد آیه چنین است: «اقوام پیشین، پس از آمدن رسولان الهی، با آنان به مخالفت برخاستند.»
18 - امت های گذشته، در پی اصرار بر تکذیب تعالیم انبیا، به عذاب الهی گرفتار شدند.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
فعل «کانوا» با فعل مضارع «یظلمهم» مفید استمرار و اِصرار است.
19 - خداوند، امت های تکذیب کننده پیشین را، پس از اتمام حجت با آنان، کیفر و عقوبت کرد.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم
20 - تکذیب انبیا، در پی دارنده عذاب الهی است.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم
21 - مخالفان پیامبران، مستحق کیفر دنیوی بودند.
فینظروا کیف کان عـقبة الذین من قبلهم ... و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم
22 - انجام دادن عملی که منجر به گرفتار شدن در عذاب الهی شود، ستم بر خویش است.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
23 - ساحت قدس الهی، به دور از هرگونه ظلم و ستم است.
فما کان اللّه لیظلمهم
24 - عذاب و کیفر جوامع تکذیب کننده، نتیجه ظلم و ستم آنان به خودشان بود.
فما کان اللّه لیظلمهم و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
25 - عذاب شدن جوامع تکذیب کننده، ستمی از ناحیه خداوند بر آنان نبود.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت فما کان اللّه لیظلمهم
26 - نظام جزایی الهی، از هرگونه ظلم و ستم، دور است.
فما کان اللّه لیظلمهم و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
27 - تصمیم و عمل انسان ها، نقش تعیین کننده ای در سرنوشت آنان دارد.
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عـقبة الذین من قبلهم ... و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
28 - انکار و تکذیب پیامبران و دلایل شان، ستم به خویشتن است.
و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت ... کانوا أنفسهم یظلمون
29 - سعادت جوامع، در گرو ایمان به انبیا و پیروی از آنها است و نه داشتن قدرت مادی
أَوَلم یسیروا فی الأرض فینظروا کیف کان عـقبة الذین ... و جاءتهم رسلهم بالبیّنـت ... و لـکن کانوا أنفسهم یظلمون
30 - «سئل الصادق(ع) عن قول اللّه ـ عزّوجلّ ـ «أَوَلم یسیروا فی الأرض» قال: معناه أَوَلم ینظروا فی القرآن;(1)
از امام صادق(ع) درباره این سخن خداوند «أوَلم یسیروا فی الأرض» سؤال شد. فرمود: مقصود «أوَلم ینظروا فی القرآن» است. توضیح: از روایت این گونه استفاده می شود که مراد از سیر در زمین، سیر علمی و تاریخی است و قرآن از منابع آن است.».
آثارباستانی
آثارباستانی در صدراسلام 10
آفرینش
هدفداری آفرینش 4
اسماوصفات
صفات جلال 23
اطاعت
آثار اطاعت از انبیا 29
اقوام پیشین
آثارباستانی اقوام پیشین 10; اتمام حجت به اقوام پیشین 19; عذاب اقوام پیشین 18، 19، 24، 25
امتهای پیشین
انبیای امتهای پیشین 14
انبیا
آثار تکذیب انبیا 18، 20، 28; انبیا ی پیشین 14; بینات انبیا 14; تکذیب انبیا 17; عذاب دنیوی دشمنان انبیا 21; عذاب مکذبان انبیا 18; کیفر تکذیب انبیا 20; وضوح تعالیم انبیا 16
ایمان
آثار ایمان به انبیا 29
باستان شناسی
تشویق به باستان شناسی 12
تاریخ
آثار مطالعه تاریخ 4، 5; سرزنش ترک مطالعه تاریخ 2; قانونمندی تاریخ 9
تبلیغ
برهان در تبلیغ 15; روش تبلیغ 15
تمدن
انقراض تمدن ها 7، 8; تاریخ تمدن ها 7، 8; ظهور تمدن ها 7، 8; مطالعه فرجام تمدن ها 1; نشانه های تمدن های پیشین 6
خدا
تنزیه خدا 23; تهدیدهای خدا 13; حاکمیت اراده خدا 3; خدا و ظلم 23، 25، 26; سرزنشهای خدا 2; عذابهای خدا 19
خود
آثار ظلم به خود 24; ظلم به خود 22، 28
روایت 30
سرزمینها
آبادانی سرزمینها 6
سرنوشت
عوامل مؤثر در سرنوشت 27
سعادت
عوامل سعادت 29
شناخت
منابع شناخت 5
عبرت
زمینه عبرت 1; سرزنش اجتناب از عبرت 2; عوامل عبرت12
عذاب
موجبات عذاب 20، 22، 24
عمل
آثار عمل 27
قدرت
آثار قدرت 11; بی تأثیری قدرت مادی 3; قدرت مادی 29; قدرت نظامی 6
قرآن
مطالعه قرآن 30
کشاورزی
توسعه کشاورزی 6
محمد(ص)
عوامل مخالفت با محمد(ص) 11
مسافرت
آثار مسافرت 1
مشرکان
تهدید مشرکان قریش 13; مخالفت مشرکان با محمد(ص) 11
نظام جزایی 26
پی نوشت ها :
1 - خصال صدوق، ص 396، ب 7، ح 102; نورالثقلین، ج 4، ص 170، ح 8.
تصاویر ضمیمه
