تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 8 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
أَوَلَمْ یَتَفَکَّرُوا فِی أَنفُسهِمْ مَا خَلَقَ اللَّهُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَیْنَهُمَا إِلَّا بالْحَقِّ وَأَجَلٍ مُّسَمًّی وَإِنَّ کَثِیرًا مِّنَ النَّاس بلِقَاء رَبِّهِمْ لَکَافِرُونَ
آیا [تنها به دنیا توجّه کرده اند و] با خود نیندیشیده اند که خدا آسمان ها و زمین و آنچه را میان آن دو هست جز به حقّ و برای مدّتی معیّن نیافریده است؟ و حقّاً بسیاری از مردم لقای پروردگارشان (معاد) را باور ندارند.
1 - ژرف نگری درباره عالَم آفرینش، زمینه توجّه انسان به آخرت و نگرش واقع بینانه به زندگی دنیا است.
یعلمون ظـهرًا ... أَوَلم یتفکّروا فی أنفسهم ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
«فی أنفسهم» ظرف برای «أَوَلم یتفکّروا» است; یعنی: «تعجب است که با خود نمی اندیشند.» گفتنی است، از آن جایی که جایگاهی برای اندیشیدن، جز نفس آدمی نیست، قید «فی أنفسهم» اشاره به تفکر عمیق و ژرف دارد. همزه، برای تعجب است و دلالت می کند بر این که «غافلانِ از عالم آخرت و سطحی نگران به دنیا چرا چنین هستند؟» اگر آنان، درباره عالم آخرت، به اندیشه بنشینند، حقانیت آن را درخواهند یافت و با دریافت حقانیت آن به عالم آخرت توجه پیدا خواهند کرد.
2 - آفریننده آسمان ها و زمین و تمامی موجودات، خداوند است.
ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
3 - آسمان ها و زمین و تمامی موجودات هستی، آفریده هایی هدف دار و پیراسته از هرگونه باطل اند.
ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
«باء» در «بالحقّ» برای «ملابسه» است و دلالت می کند که حق بودن آفرینش، وصف انفکاک ناپذیر آن است.
4 - نگرش سطحی به حیات دنیا، عامل بیهوده پنداری آن است.
یعلمون ظـهرًا من الحیوة الدنیا ... أَوَلم یتفکّروا ... ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ
در آیه قبل، سخن از سطحی نگری به میان آمده است و در این آیه، آنان توبیخ شده اند که «چرا در خلق عالم نمی اندیشند تا به حقانیّت آفرینش آن پی ببرند؟»، چنین توبیخی، اشعار به نکته یاد شده دارد.
5 - خداوند، عالم را در مدت زمانی معین آفریده است.
ما خلق اللّه السمـوت و الأرض ... إلاّ بالحقّ و أجل مسمّی
«أجل مسمّی» در این آیه، احتمال دارد متعلق به «خلق» و «با»ی محذوف در آن، به معنای «فی» باشد. در این صورت، مراد، آفریدن در مدت معیّنی است.
6 - ژرف نگری در نظام هستی و توجّه به عمر محدود جهان، امری لازم و شایسته است.
أَوَلم یتفکّروا فی أنفسهم ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما إلاّ بالحقّ و أجل مسمّی
«و أجل مسمّی» عطف به «بالحقّ» است و احتمال دارد که مراد از آن، داشتن مدتی مشخص باشد.
7 - جهان هستی، دارای آسمان های متعدد است.
السمـوت
8 - موجوداتی میان آسمان ها و زمین وجود دارد.
خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما
9 - بسیاری از مردم، منکر معاد و لقاءاللّه اند.
و إنّ کثیرًا من الناس بلقای ربّهم لکـفرون
10 - فکر، از ابزار شناخت حقانیت عالم است.
أَوَلم یتفکّروا ... ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما ... إلاّ بالحقّ
11 - نیندیشیدن در حقانیت و هدف داری جهانِ هستی، موجب انکار معاد است.
أَوَلم یتفکّروا ... و إنّ کثیرًا من الناس بلقای ربّهم لکـفرون
تذکر به حقانیت و هدف داری جهان و نیز پایان پذیری آن، گویای این حقیقت است که عالَم به پایان می رسد و معاد برپا می شود. یادآوری این نکته که بیشتر مردم منکر معادند، پس از توبیخ عدم تفکر در حقانیت جهان، به این معنا است که تفکر نکردن در جهان آفرینش، موجب انکار معاد می شود.
12 - آسمان ها و زمین و موجودات عالم، از منابع شناخت اند.
أَوَلم یتفکّروا ... ما خلق اللّه السمـوت و الأرض و ما بینهما
13 - انسان ها، در پی سپری شدن عمر جهان، در محضر خداوند حضور می یابند.
ما خلق اللّه ... إلاّ بالحقّ و أجل مسمّی ... و إنّ کثیرًا من الناس بلقای ربّهم لکـفرون
14 - قیامت، جایگاه ملاقات مردم با خداوند است.
و إنّ کثیرًا من الناس بلقای ربّهم لکـفرون
مراد از «لقاء ربّهم» برپایی قیامت است. اطلاق «لقاء ربّ» برای قیامت، از باب اطلاق فعل بر ظرفِ تحقق آن است.
15 - ربوبیت الهی، مقتضی برپایی قیامت و حضور انسان ها در پیشگاه خداوند است.
و إنّ کثیرًا من الناس بلقای ربّهم لکـفرون
ذکر وصف ربوبیت در مورد لقاءاللّه می تواند ناظر به برداشت بالا باشد.
16 - هدف داری نظام هستی و بی پایان نبودن عمر آن، از دلایل معاد است.
أَوَلم یتفکّروا ... ما خلق اللّه ... إلاّ بالحقّ و أجل مسمّی
آسمان
تعدد آسمان ها 7; خالق آسمان ها 2; نقش آسمان ها 12; هدفداری خلقت آسمان ها 3
آفرینش
محدودیت عمر آفرینش 6، 16; مدت خلقت آفرینش 5; هدفداری آفرینش 11، 16
اکثریت
کفراکثریت 9
انسان
فرجام انسان ها 13
بازگشت به خدا 13
پوچ گرایی
عوامل پوچ گرایی 4
تعقل
آثار عدم تعقل 11
تفکر
آثار تفکر 10; آثار تفکر در آفرینش 1; تفکر در آفرینش 6
خدا
آثار ربوبیت خدا 15; افعال خدا 5; خالقیت خدا 2
ذکر
زمینه ذکر آخرت 1
زمین
خالق زمین 2; نقش زمین 12; هدفداری خلقت زمین 3
زندگی
زمینه علم به زندگی دنیوی 1; سطحی نگری به زندگی دنیوی 4
سطحی نگری
آثار سطحی نگری 4
شناخت
ابزار شناخت 10; منابع شناخت 12
قیامت
منشأ برپایی قیامت 15; نقش قیامت 14
لقاءالله
لقاءالله در قیامت 15; مکذبان لقاءالله 9; وقت لقاءالله 14
معاد
عوامل تکذیب معاد 11; فلسفه معاد 16; مکذبان معاد 9
موجودات
خالق موجودات 2; موجودات فضا 8; نقش موجودات 12; هدفداری خلقت موجودات 3
تصاویر ضمیمه
