تفسیر آیات قرآن کریم – سوره روم – آیه 29 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
بَلِ اتَّبَعَ الَّذینَ ظَلَمُوا أَهْوَاءهُم بغَیْرِ عِلْمٍ فَمَن یَهْدی مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ وَمَا لَهُم مِّن نَّاصِرِینَ
[مشرکان کار خود را بر تعقّل بنا نگذاشته اند] بلکه آنان که ستم کرده اند (مشرکان) بی هیچ دانشی از هوس های خود پیروی نموده اند، در این صورت کسانی را که خدا [بر اثر پیروی از هوس ها] گمراه کرده است چه کسی هدایت می کند؟ [هیچ کس هدایتشان نمی کند] و آنان هیچ یاری کننده ای نخواهند داشت.
1 - مشرکان، از تمایلات و هواهای نفسانی خویش پیروی جاهلانه می کنند.
هل لکم ... من شرکاء ... بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم بغیر علم
با توجه به این که آیه، در سیاق آیاتی آمده که در اثبات توحید و رد عقیده مشرکان است، مراد از «الذین ظلموا» مشرکان است.
2 - مشرکان، مردمانی ظالم و ستم گرند و شرک، از موارد ستم است.
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم
3 - پیروی از هوای نفس، از عوامل انکار توحید و گریز از پذیرش حق است.
هل لکم من ما ملکت أیمـنکم ... بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم بغیر علم
4 - مشرکان، در انکار وحدانیت خداوند و گزینش معبودان خویش، دلیل و منطقی نداشته و از هوای نفس خویش تبعیت کردند.
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم بغیر علم
مراد از ظلم ـ که در آیه، به عنوان صفت مشرکان ذکر شده است ـ عقیده شرک آلود است.
5 - مشرکان، به رغم تبیینِ قابلِ فهم آیات الهی، از آن سودی نمی برند و درباره آن نمی اندیشند.
کذلک نفصّل الأیـت لقوم یعقلون . بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم
«بل» اضراب، برای خارج کردن مشرکان از «لقوم یعقلون» و تعریضی است، به این که براساس توضیحی که درباره خداوند، با مَثَلی روشن داده شد، مشرکان، باید از عقیده باطل خود دست بکشند، اما آنان، چون مردمانی هواپرست اند حاضر به ترک مواضع خویش نیستند.
6 - حق ناپذیری مشرکان، پس از اقامه دلیل های گوناگون برای آنان، عامل منفورشدن شان در پیشگاه خداوند است.
هل لکم من ما ملکت ... بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم
التفات از خطاب «هل لکم من ما ملکت...» به غیبت «اتّبع الذین...» می تواند گویای این حقیقت باشد که آنان، به دلیل تداوم عقیده شرک، از مخاطب خدا شدن محروم شدند. این، نشانه منفور شدن است.
7 - مشرکان، مردمانی هواپرست، گمراه و محروم از هدایت خداوند
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم ... فمن یهدی من أضلّ اللّه
8 - پافشاری بر عقیده شرک آلود، اضلال الهی را در پی دارد.
اتّبع الذین ظلموا أهواءهم ... فمن یهدی من أضلّ اللّه
تعبیر از «أشرکوا» به «ظلموا» برای بیان این نکته است که آنان، با وجود دلایل زیاد و روشن برای اثبات وحدانیت خداوند، باز بر عقیده خویش پای فشردند و در نتیجه، به جایی رسیدند که به اضلال کیفری خداوند گرفتار آمدند.
9 - تبعیت جاهلانه از هوای نفس، درپی دارنده محرومیت از هدایت الهی و عامل غوطه ور شدن در گمراهی است.
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم بغیر علم فمن یهدی من أضلّ اللّه
10 - هدایت و گمراهی، به دست خداوند است.
فمن یهدی من أضلّ اللّه
«مَنْ» استفهام انکاری است و هادی بودن هر کس و چیزی جز خداوند را نفی می کند.
11 - هرگونه تلاشی برای هدایت مشرکان تابع هوای نفس، نافرجام است.
الذین ظلموا ... فمن یهدی من أضلّ اللّه
12 - تبعیت از هوای نفس، مانع هدایت پذیری است.
بل اتّبع الذین ظلموا أهواءهم ... فمن یهدی من أضلّ اللّه
13 - مشرکان هواپرست، از داشتن هرگونه یاوری، در برابر اراده الهی، محروم اند.
فمن یهدی من أضلّ اللّه و ما لهم من نـصرین
14 - توقع مشرکان برای شفاعت معبودان شان از آنان، توقعی بیجا و واهی است.
و ما لهم من نـصرین
احتمال دارد عبارت «و ما لهم من ناصرین» تعریض به توهم بودن عقیده مشرکان درباره توان معبودان شان برای شفاعت باشد.
15 - هیچ کس، نمی تواند مشرکان هواپرست را از اضلال الهی نجات بدهد.
فمن یهدی من أضلّ اللّه و ما لهم من نـصرین
مراد از «ناصرین» به قرینه سیاق و فراز قبلی، می تواند «نجات دهنده» باشد.
آیات خدا
تبیین آیات خدا 5; محرومان از آیات خدا 5
توحید
عوامل تکذیب توحید 3
توقعات
توقعات بیجا 14
حق
عوامل حق ناپذیری 3
خدا
آثار مشیت خدا 10; اراده خدا 13; اضلال خدا 8، 15; نفرت خدا 6
شرک
آثار اصرار بر شرک 8; بی منطقی شرک 4; ظلم شرک 2
ظالمان 2
گمراهان 7
گمراهی
عوامل گمراهی 8، 9; منشأ گمراهی 10
مشرکان
توقعات مشرکان 14; حق ناپذیری مشرکان 6; گمراهی مشرکان 7، 15; محرومیت مشرکان 5، 7; محرومیت مشرکان از یاور 13; نفرت از مشرکان 6; هدایت ناپذیری مشرکان 11، 15; هواپرستی مشرکان 1، 4، 7، 11، 13، 15
هدایت
زمینه محرومیت از هدایت 9; محرومان از هدایت 7; منشأ هدایت 10; موانع هدایت 12
هواپرستان 7
هواپرستی
آثار هواپرستی 3، 9، 12
تصاویر ضمیمه
