تفسیر آیات قرآن کریم – سوره رعد – آیه 39 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَمْحُوا اللّهُ مَا یَشَاء وَیُثْبتُ وَعِندَهُ أُمُّ الْکِتَاب

خداوند هر چه را بخواهد محو می کند و [هر چه را بخواهد] باقی می گذارد و نزد اوست اساس امر تقدیر شده.

 

1ـ خداوند هرچه را بخواهد از میان بردارد و آثارش را محو کند ، چنین خواهد کرد.

یمحوا الله ما یشاء

 

2ـ خداوند هرچه را بخواهد باقی گذارد و پایدار بدارد ، چنین خواهد کرد.

یمحوا الله ما یشاء و یثبت

 

3ـ مشیتهای الهی نافذ است و چیزی جلوگیر اِعمال آنها نیست.

یمحوا الله ما یشاء و یثبت

 

4ـ تقدیرهای پیشین ، بر اساس مشیت الهی قابل تغییر و تحول و محو و اثباتند.

لکل أجل کتاب. یمحوا الله ما یشاء و یثبت

 

5ـ مشیت خداوند بر هستی و قوانین آنها حاکم است و چیزی جلوگیر اِعمال مشیت او نیست.

لکل أجل کتاب. یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده أُمّ الکتـب

 

6ـ اساس و ریشه تمام قوانین و مقررات عالم هستی نزد خداوند است و تنها او به آنها عالم است.

و عنده أُمّ الکتـب

 

7ـ هیچ کس به پایه و زیربنای قوانینی که ایجاب کننده وجود چیزی یا عامل نابودی آن است آگاهی ندارد.

و عنده أُمّ الکتـب

از مصادیق «اُمّ الکتاب» به قرینه فراز قبل قوانینی است که بر اساس آن محو و اثبات انجام می گیرد.

 

8ـ مشیتهای الهی گزاف نبوده و قانونمند است.

یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده أُمّ الکتـب

«اُمّ» به معنای مادر است و در این جا مراد از آن ریشه و مرجع می باشد. «ال» در «الکتاب» عهد است و اشاره به کتاب محو و اثبات دارد ; بنابراین «و عنده اُمّ الکتاب» ; یعنی، مرجع و اصلی که محو و اثبات امور به آن باز می گردد و در آنجا ریشه دارد، نزد خداوند است. و این بدان معناست که محو و اثبات که بر اساس مشیت الهی رقم می خورد گزاف و بی دلیل نیست بلکه ریشه در اصولی دارد که خداوند بر اساس آن عمل می کند.

 

9ـ «عن أبی عبدالله(ع) قال: إذا کانت لیلة القدر نزلت الملائکة و الروح و الکتبة إلی سماء الدنیا فیکتبون ما یکون من قضاء الله تبارک و تعالی فی تلک السنة فإذا أراد الله أن یقدّم أو یؤخّر أو ینقص شیئاً أو یزیده أمر الله أن یمحوا ما یشاء ثم أثبت الذی أراد ;(1)

از امام صادق(ع) روایت شده است که فرمود: زمانی که شب قدر فرا رسد، فرشتگان، روح و نویسندگان الهی به آسمان دنیا فرو می آیند. پس می نویسند آنچه را که در آن سال از قضای الهی باشد. پس زمانی که خداوند اراده کند چیزی را مقدم یا مؤخر سازد، یا آن را بکاهد، یا بر او بیفزاید، امر می کند که محو کنند آنچه را او بخواهد ; سپس محقق می سازد آنچه را اراده کرده است».

 

10ـ «عن أبی عبدالله(ع) قال فی هـذه الأیة: «یمحوا الله ما یشاء و یثبت» قال: و هل یمحی إلاّ ما کان ثابتاً و هل یثبت إلاّ ما لم یکن؟  ;(2)

از امام صادق(ع) روایت شده که درباره سخن خدا: «یمحوا الله ما یشاء و یثبت» فرمود: و آیا [چیزی] جز آنچه وجود دارد محو می شود؟ و آیا چیزی جز آنچه وجود ندارد تحقق داده می شود؟».

 

11ـ «عن النبی(ص): هما کتابان ، کتاب سوی أُمّ الکتاب یمحوا الله منه ما یشاء و یثبت و أُمّ الکتاب لایغیّر منه شیء  ;(3)

از رسول خدا(ص) روایت شده است که آنها دو کتابند: کتابی غیر از امّ الکتاب که خداوند هر چه را بخواهد از آن محو می کند و [آنچه را بخواهد در آن ]ایجاد می کند و [دیگری] «أمّ الکتاب» که چیزی در آن تغییر داده نمی شود».

 

12ـ «عن أبی عبدالله(ع) انه سئل عن قول الله: «ادخلوا الأرض المقدسة التی کتب الله لکم» قال: کتبها لهم ثم محاها ، ثمّ کتبها لأبنائهم فدخلوها ،و الله یمحوا ما یشاء و یثبت و عنده اُمّ الکتاب ;(4)

از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند «ادخلواالأرض المقدسة التی کتب الله لکم» سؤال شد، آن حضرت فرمود: [خدا] آن زمین با قداست را برای آنان نوشت، سپس آن را محو کرد. آن گاه آن را برای فرزندانشان نوشت، پس داخل آن شدند و خدا هر چه را بخواهد محو می کند و هرچه را بخواهد باقی می گذارد و اُمّ الکتاب نزد اوست».

 

13ـ «عن أبی عبدالله(ع) انه قال فی قول الله عزوجل: «و قالت الیهود یدالله مغلولة»: لم یعنوا أنه هـکذا ، و لـکنّهم قالوا: قد فرغ من الأمر فلایزید و لاینقص فقال الله جل جلاله تکذیباً لقولهم: «غلّت أیدیهم و لعنوا بما قالوا بل یداه مبسوطتان ینفق کیف یشاء» ألم تسمع الله عزوجل یقول: «یمحوا الله ما یشاء و یثبت و عنده اُمّ الکتاب»  ;(5)

از امام صادق(ع) روایت شده است که درباره قول خدای عزوجل: «و قالت الیهود ید الله مغلولة» فرمود: منظور یهود این نبود که واقعاً دستهای خدا در غُلّ بسته است ; بلکه آنان می گفتند: خدا از کار خلقت فارغ شده و دیگر چیزی را زیاد و کم نمی کند. پس خداوند ـ جل جلاله ـ برای تکذیب سخن آنان فرمود: «دستهای خودشان در غل بسته باد و به خاطر سخنی که گفتند، لعنت بر آنان باد ; بلکه دستهای خدا باز است و هرگونه می خواهد می بخشد».آیا نشنیده ای که خدای عزوجل می فرماید: «یمحوا الله مایشاء و یثبت و عنده اُمّ الکتاب».

آفرینش:

حاکم آفرینش 5; منشأ قوانین آفرینش 6

امور:

جهل به منشأ امور 7

انسان:

جهل انسان ها 7

خدا:

اختصاصات خدا 6; تغییر مقدرات خدا 4; حاکمیت خدا 5; حتمیت مشیت خدا 3، 5; علم خدا 6; قانونمندی مشیت خدا 8; مشیت خدا 1، 2، 10، 12; نقش مشیت خدا 4

روایت: 9، 10، 11، 12، 13

لعن:

مشمولان لعن 13

محو و اثبات: 1، 2، 4، 7، 9، 10، 11، 12، 13

یهود:

عقیده یهود 13; لعن بر یهود 13

 

پی نوشت ها :

1. تفسیرقمی، ج 1، ص 366 ; نورالثقلین، ج 2، ص 515، ح 174.

2. کافی، ج 1، ص 146، ح 2 ; نورالثقلین، ج 2، ص 510، ح 154.

3. مجمع البیان، ج 5، ص 458 ; نورالثقلین، ج 2، ص 517، ح 184.

4. تفسیرعیاشی، ج 1، ص 304، ح 72.

5. توحید صدوق، ص 167، ح 1، ب 25 ; نورالثقلین، ج 2، ص 514، ح 172.