تفسیر آیات قرآن کریم – سوره رعد – آیه ۳۰ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

کَذَلِکَ أَرْسَلْنَاکَ فِی أُمَّةٍ قَدْ خَلَتْ مِن قَبْلِهَا أُمَمٌ لِّتَتْلُوَ عَلَیْهِمُ الَّذیَ أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ وَهُمْ یَکْفُرُونَ بالرَّحْمَـنِ قُلْ هُوَ رَبِّی لا إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَإِلَیْهِ مَتَاب

همین گونه تو را در میان امتی - که پیش از آن امتهایی گذشتند - فرستادیم تا بر آنان تلاوت کنی آنچه را که به تو وحی کردیم ، در حالی که آنان به خداوند رحمان کفر میورزند. بگو: «او پروردگار من است. معبودی جز او نیست. فقط بر او توکل کرده ام و بازگشتم فقط به سوی اوست».

 

1ـ پیامبر(ص) فرستاده و رسولی از ناحیه خداوند در میان مردم

أرسلنـک فی أُمّة

 

2ـ پیامبر(ص) در رسالت و تلقّی وحی همانند پیامبران امتهای پیشین و برخورد امتش با وی همسان برخورد امتهای پیشین با پیامبران خویش

کذلک أرسلنـک فی أُمّة قد خلت من قبلها أمم لتتلوا علیهم الذی أوحینا إلیک

تشبیه در جمله «کذلک أرسلناک ...» مقتضی مشبه، مشبه به و وجه شبه می باشد. گفته شده مشبّه «ارسال پیامبر در امت خویش»، مشبه به «ارسال پیامبران در امتهای گذشته» و وجه شبه «حقایقی است که از آیات قبل و نیز آیه مورد بحث می توان استفاده کرد». از آن حقایق است نفس رسالت، تلقی وحی، وظیفه پیامبری، هدف ارسال (لتتلوا علیهم ...)، برخورد امتها، سرنوشت ایشان، سنت خداوند در امر هدایت و اضلال مردم پس از ارسال پیامبران (قل إن الله یضل من یشاء و یهدی إلیه من أناب) و ... .

 

3ـ ظهور و انقراض امتهایی متعدد و بهره مند از رسولان الهی پیش از امت پیامبر(ص) و بعثت او

أرسلنـک فی أُمّة قد خلت من قبلها أمم

از معانی «خلوّ» (مصدر خلت) گذشتن و سپری شدن است و سپری شدن امتها به معنای نابودی ایشان می باشد. توصیف امت بهره مند از رسول (أرسلناک فی اُمّة) به اینکه امتهایی پیش از آن بودند، می رساند که هر یک از امتها نیز دارای رسولی از ناحیه خدا بودند.

 

4ـ تلاوت قرآن بر مردم ، از وظایف پیامبر(ص) و از هدفهای ارسال او به پیامبری

أرسلنـک ... لتتلوا علیهم الذی أوحینا إلیک

«تلاوت» (مصدر تتلوا) به معنای خواندن است و «لتتلوا» متعلق به «أرسلناک» می باشد و بیانگر وظیفه پیامبر و هدف ارسال او به پیامبری است.

 

5ـ قرآن حقیقتی که خداوند آن را با وحی بر پیامبر(ص) نازل کرد.

لتتلوا علیهم الذی أوحینا إلیک

 

6ـ امتی که پیامبر(ص) به سوی آنان مبعوث شد ، به خداوند رحمان کفر ورزیدند.

و هم یکفرون بالرحمـن

 

7ـ نپذیرفتن قرآن و وحی نازل شده بر پیامبر(ص) کفر به خدا و رحمانیّت اوست.

لتتلوا علیهم الذی أوحینا إلیک و هم یکفرون بالرحمـن

چون مردم عصر بعثت به ویژه اهل مکّه و اطراف آن، به خداوند معتقد بودند، معلوم می شود مراد از «یکفرون بالرحمـن» ـ به قرینه عبارت «لتتلوا علیهم ...» ـ انکار قرآن است. تعبیر کردن از انکار قرآن به کافر شدن به خدا، گویای این نکته است که نپذیرفتن قرآن و کافر شدن به آن به منزله کفر ورزیدن به خداوند است.

 

8ـ قرآن و وحی نازل شده بر پیامبر(ص) پرتوی از رحمت گسترده خداوند است.

و هم یکفرون بالرحمـن

 

9ـ مردم عصر بعثت خداوند را به اسم و وصف «الرحمان» نمی شناختند و بدان کفر میورزیدند.

و هم یکفرون بالرحمـن

بسیاری از مفسران برآنند که مراد از کفر مردم عصر بعثت به «الرحمان» عدم آشنایی آنان با این اسم برای خداوند است ; یعنی، خداوند را با این اسم و وصف نمی شناختند و آن گاه که قرآن خداوند را به اسم «الرحمان» توصیف کرد، انکار کردند و گفتند «رحمان» دیگر کیست و چه خدایی است؟

 

10ـ تنها خداوند رحمان ، مدبر و مربی پیامبر(ص)

قل هو ربی لا إله إلاّ هو

 

11ـ تنها خداوند شایسته و بایسته پرستش است.

لا إله إلاّ هو

 

 

12ـ باور و توجه به ربوبیت خدا وادار کننده آدمی به پرستش او

هو ربی لا إله إلاّ هو

 

13ـ تنها باید بر خدا توکّل کرد.

علیه توکلت

تقدیم «علیه» بر «توکلت» بیانگر حصر است.

 

14ـ توحید پیامبر(ص) در توکل بر خدا

علیه توکلت

 

15ـ باور به ربوبیّت خدا و یکتایی او ، گرایش دهنده آدمی به توحید در توکّل

هو ربی لا إله إلاّ هو علیه توکلت

جمله «علیه توکلت» به منزله نتیجه ای است برای اعتقاد به ربوبیت خدا و یکتایی او که از «هو ربی» و «لا إله إلاّ هو» استفاده می شود.

 

16ـ بازگشت انسانها فقط به خداوند است.

و إلیه متاب

«متاب» مصدر میمی از «تابَ» و به معنای بازگشتن است. کسره باء در آن حاکی از حذف یای متکلم می باشد و تقدیم «إلیه» بر آن دلالت بر حصر دارد.

 

17ـ اعتقاد به ربوبیت خدا و یکتایی او ، زمینه ساز باور آدمی به اینکه به سوی خدا در حرکت است و به او باز می گردد.

هو ربی ... إلیه متاب

«إلیه متاب» نیز مانند «علیه توکلت» به منزله نتیجه ای است برای اعتقاد به ربوبیت خدا و یکتایی او.

 

18ـ خداوند ، تعلیم دهنده پیامبر(ص) در چگونه برخورد کردن با کافران و پاسخ گویی به آنان

قل هو ربی ... و إلیه متاب

اسما و صفات:

رحمان 6، 10

امتها:

تشابه امتها 2

امتهای پیشین:

امتهای پیشین و انبیا 2; انقراض امتهای پیشین 3; تاریخ امتهای پیشین 3

انبیا:

          تاریخ انبیا 3; تشابه رسالت انبیا 2

انسان:

فرجام انسان ها 16

ایمان:

آثار ایمان 12، 15; ایمان به بازگشت به خدا 17; ایمان به توحید 15; ایمان به ربوبیت خدا 12، 15; زمینه ایمان 17

بازگشت به خدا: 16

تشبیهات قرآن:

تشبیه رسالت محمد(ص) 2

توحید:

توحید ربوبی 10; توحید عبادی 11

توکل:

توکل بر خدا 13، 14; زمینه توکل 15

جهان بینی:

جهان بینی توحیدی 11; جهان بینی و ایدئولوژی 12، 15، 17

خدا:

اختصاصات خدا 10، 11، 13، 16; تعالیم خدا 18; نشانه های رحمت خدا 8

ذکر:

ذکر ربوبیت خدا 12

رسولان خدا: 1

عبادت:

زمینه عبادت خدا 12

عقیده:

عقیده به توحید 17; عقیده به ربوبیت خدا 17

قرآن:

اهمیت تلاوت قرآن 4; تشبیهات قرآن 2; تکذیب قرآن 7; وحیانیت قرآن 5، 8

کافران:

روش برخورد با کافران 18; کافران به خدا 6

کفر:

کفر به خدا 7; کفر به رحمانیت خدا 7، 9; موارد کفر 7

محمد(ص):

توحید محمد(ص) 14; توکل محمد(ص) 14; فلسفه نبوت محمد(ص) 4; محمد(ص) و تلاوت قرآن 4; محمد(ص) و کافران 18 ; مدبر محمد(ص) 10; مربی محمد(ص) 10; مسؤولیت محمد(ص) 4; معلم محمد(ص) 18 ; نبوت محمد(ص) 1; وحی به محمد(ص) 5، 8

مردم:

جهل مردم صدراسلام 9; کفر مردم صدراسلام 6، 9; مردم صدراسلام و رحمانیت خدا 9

مسلمانان:

مسلمانان و محمد(ص) 2

وحی:

تکذیب وحی 7