تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۳۰ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَرِیقًا هَدَی وَفَرِیقًا حَقَّ عَلَیْهِمُ الضَّلاَلَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّیَاطِینَ أَوْلِیَاء مِن دُونِ اللّهِ وَیَحْسَبُونَ أَنَّهُم مُّهْتَدُونَ

گروهی را هدایت کرده و گروهی اند که گمراهی بر آنان ثابت شده است، زیرا آنان شیاطین را بجای خدا اولیای خود گرفته اند و می پندارند هدایت یافتگانند.

1 حضور انسانها در قیامت، مانند آفرینش نخستینشان، در دو گروه هدایت یافته و گمراه گشته

فریقا هدی

جمله «فریقا هدی ...» حال برای فاعل «بدأکم» و بیانگر وجه مشابهت مطرح شده در جمله «کما بدأکم تعودون» است و حاصل معنی چنین می شود: خداوند شما را آفرید در حالی که شایستگان هدایت را هدایت کرد و مستحقان گمراهی را به گمراهی کشاند و به همین صورت (دو جناح بودن) به سوی او باز خواهید گشت.

2 هدایتیابی هدایت یافتگان و گمراهی گمراه پیشگان، به دست خدا و در اختیار اوست.

فریقا هدی و فریقا حق علیهم الضللة

کلمه «فریقا» در «فریقا حق ...» مفعول به برای عاملی محذوف است، و جمله «حق علیهم الضلالة» دلالت می کند بر این که آن عامل محذوف فعل «أضل» می باشد.

3 گمراهی، سرنوشت گروهی از انسانهاست.

و فریقا حق علیهم الضللة

4 انسانها در آغاز خلقتشان نه گرفتار گمراهیند و نه هدایتیابی آنان محقق است.

کما بدأکم تعودون. فریقا هدی و فریقا حق علیهم الضللة

قرآن ریشه گرایش به گمراهی و توفیق هدایتیابی انسانها را با جمله «انهم اتخذوا الشیاطین اولیاء من دون الله» به خود آنان نسبت داده و بدیهی است که آدمی در آغاز پیدایشش نه قدرت انتخاب دارد و نه می توان فعلی را که بر آن مؤاخذه صحیح باشد به وی نسبت داد. بنابراین تحقق هدایت یافتن و یا گمراه گشتن پس از این مرحله، یعنی مرحله قدرت انتخاب، تحقق می یابد.

5 پذیرش سرپرستی شیاطین بجای خدا، عامل تثبیت گمراهی و دور ماندن از هدایت الهی

فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء من دون الله

6 دوست پنداشتن شیاطین، نابود کننده زمینه هدایت

و فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء

کلمه «ولی» می تواند به معنای دوست و نیز به معنای سرپرست باشد. برداشت فوق بر اساس معنای اول است.

7 شیاطین همواره برای سد کردن راه هدایت بر آدمیان، در تلاش هستند.

إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء

8 پذیرش ولایت خداوند شرط بهرهوری از هدایت اوست.

و فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء من دون الله

مفهوم جمله «إنهم ...» بیانگر برداشت فوق است.

9 انسانها بر انتخاب راه هدایت و یا گمراهی توانا هستند.

حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا الشیطین أولیاء

10 پذیرندگان ولایت شیاطین، بی خبر از گمراهی خویش و در پندار برخورداری از توفیق هدایت هستند.

و یحسبون أنهم مهتدون

11 بی خبری گمراهان از ضلالت خویش، نابود کننده زمینه های هدایت در آنان

فریقا حق علیهم الضللة إنهم اتخذوا ... و یحسبون أنهم مهتدون

انسان:

اختیار انسان 9; انسان در بدو خلقت 4; انسان در قیامت 1; انسان های گمراه 3; سرنوشت انسان 3; فطرت انسان 4

خدا:

اختیارات خدا 2; اضلال خدا 2; قبول ولایت خدا 8; هدایت خدا 2

دوستی:

آثار دوستی با شیطان 6

شیاطین:

اضلال شیاطین 7; بینش پیروان شیاطین 10; قبول ولایت شیاطین 5، 10; گمراهی پیروان شیاطین 10; نقش شیاطین 7

گمراهان:

جهل گمراهان 11; گمراهان در قیامت 1; گمراهی گمراهان 2، 11

گمراهی:

انتخاب گمراهی 9; عوامل تثبیت گمراهی 5

مهتدین:

در قیامت 1; هدایت مهتدین 2

هدایت:

انتخاب هدایت 9; شرایط هدایت 8; موانع هدایت 5، 6، 7، 11