تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 73 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّهِ لَن یَخْلُقُوا ذُبَابًا وَلَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَإِن یَسْلُبْهُمُ الذُّبَابُ شَیْئًا لَّا یَسْتَنقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَالْمَطْلُوبُ

ای مردم! مَثَلی زده شده است، به آن گوش دهید: همانا آنها که بجز خدا می خوانید، هرگز نمی توانند مگسی خلق کنند، اگر چه برای این [کار ]اجتماع کنند; و اگر مگس چیزی از آنان برباید نمی توانند آن را از او بگیرند، طالب (بت ها) و مطلوب (مگس) هر دو ضعیفند.

1- تبیین بی اساس بودن اندیشه شرک و بت پرستی در اسلوبی زیبا، مختصر، بدیع و روشن همچون مَثَل، از سوی خداوند

یـأیّها الناس ضرب مثل فاستمعوا له

خطاب در «یا أیّها الناس» متوجه مشرکان است. «إستماع» (مصدر «استمعوا») به معنای گوش فرا دادن و «دعا» (مصدر «یدعون») به معنای ندا کردن و فریاد استغاثه برداشتن است. گفتنی است: «مَثَل» جمله ای است مختصر و مشتمل بر تشبیه یا مضمون حکیمانه که بسبب روانی لفظ، روشنی معنا و لطف ترکیب، شهرت عام یافته و همگان آن را بدون تغییر در محاوره به کار برند. در آیه یاد شده، سستی بنیان شرک و بت پرستی، با اسلوبی چنان زیبا، مختصر، بدیع و روشن بیان شده که سزاوار است همچون مَثَلی، شهرت عام یافته و دهان به دهان گردد. و بدین جهت خدا از آن به مَثَل تعبیر کرده است.

2 - فراخوانی مشرکان برای استماع ضرب المثل خداوند، در تبیین سستی بنیان اندیشه شرک

یـأیّها الناس ضرب مثل فاستمعوا له

3 - شرک و بت پرستی، اندیشه و مرام عرب جاهلی

یـأیّها الناس ... إنّ الذین تدعون من دون اللّه

4 - در جهان بینی مشرکان، تدبیر امور جهان و انسان ها، در اختیار خدایان است نه خدای متعال.

یـأیّها الناس ... إنّ الذین تدعون من دون اللّه

5 - استغاثه و فریادخواهی مشرکان از خدایان خود

إنّ الذین تدعون من دون اللّه

6 - خالقیت و آفریدگاری، شرط ربوبیت و خداوندگاری است.

یـأیّها الناس ... إنّ الذین تدعون من دون اللّه لن یخلقوا ذبابًا

7 - عجز و ناتوانی خدایان اهل شرک ـ هر چند همگی گرد هم آیند ـ از آفریدن حتی یک مگس، دلیلی است روشن و غیر قابل انکار بر پوچی اندیشه شرک.

إنّ الذین تدعون من دون اللّه لن یخلقوا ذبابًا

8 - خدا، آفریدگار بی همتا و پروردگار یگانه سراسر هستی است.

إنّ الذین تدعون من دون اللّه لن یخلقوا ذبابًا

9 - خدا، تنها فریادرس فریادخواهان

إنّ الذین تدعون من دون اللّه لن یخلقوا ذبابًا

10 - عجز و ناتوانی خدایان از بازپس گرفتن چیز ربوده شده از آنان به وسیله موجود ناتوانی چون مگس، یکی دیگر از دلایل بدیهی و غیر قابل انکار بر بی اساس بودن اندیشه و مرام مشرکان

و إن یسلبهم الذباب شیئًا لایستنقذوه منه

«سَلَب» (مصدر «یسلب») به معنای ربودن و «إستنقاذ» (مصدر «یستنقذون») به معنای رهانیدن و بازپس گرفتن است; یعنی، اگر همان مگس چیزی را از آنها برباید، نمی توانند آن را از او بازپس گیرند.

11 - برملا شدن ضعف و ناتوانی معبودها(اصنام) و جهل و نادانی پرستندگان آنها با ضرب المثل خداوند، برای همگان

ضعف الطالب و المطلوب

«ضَعافة» (مصدر «ضعف») به معنای ناتوان شدن است; یعنی، طالب و مطلوب هر دو ناتوان شدند. ظاهراً مقصود این است که با دلایل قاطع و غیرقابل انکاری که ارائه شد، نه تنها ضعف و ناتوانی بت ها; بلکه جهل و نادانی پرستندگان آنها نیز بر همگان آشکار شد.

آفرینش

تعدد مدبر آفرینش 4

استغاثه

استغاثه از معبودان باطل 5; استغاثه به خدا 9

بت پرستی

تبیین پوچی بت پرستی 1; بت پرستی در جاهلیت 3

توحید

توحید در خالقیت 8

جهان بینی

جهان بینی توحیدی 8

خدا

اختصاصات خدا 9; امدادهای خدا 9; بی نظیری خدا 8

ربوبیت

خالقیت در ربوبیت 6; شرایط ربوبیت 6

شرک

پوچی شرک 2; تبیین پوچی شرک 1; دلایل بطلان شرک 10

قرآن

استماع مثالهای قرآن 2; روش بیانی قرآن 1; فواید مثالهای قرآن 11; مثالهای قرآن 1

مشرکان

استغاثه مشرکان 5; افشای جهل مشرکان 11; بینش مشرکان 4; دعوت از مشرکان 2; عقیده مشرکان جاهلیت 3

معبودان باطل

افشای عجز معبودان باطل 11; عجز معبودان باطل 7، 10; معبودان باطل و خالقیت 7