تفسیر آیات قرآن کریم- سوره حج - آیه 55 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَلَا یَزَالُ الَّذینَ کَفَرُوا فِی مِرْیَةٍ مِّنْهُ حَتَّی تَأْتِیَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً أَوْ یَأْتِیَهُمْ عَذَابُ یَوْمٍ عَقِیمٍ

و آنان که کافر شدند، همواره از آن در شکّند، تا آن که ناگهان قیامت بر آنان در رسد یا عذاب روزی بدفرجام به سراغشان بیاید.

1 - شک و تردید مشرکان صدراسلام نسبت به قرآن والهی بودن آن، عمیق و غیر قابل زوال بود.

و لایزال الذین کفروا فی مریة منه حتّی تأتیهم الساعة

متعلق «کفروا» حذف شده و تقدیر آن به قرینه «أنّه الحقّ من ربّک» (در آیه پیش)، «کفروا بالقرآن» می باشد. «مریة» اسم مصدر از فعل «امتری یمتری» و به معنای شک و تردید است. «ال» در «الساعة» برای عهد ذهنی و «ساعة» به معنای لحظه و هنگام است. بنابراین «الساعة»; یعنی، آن هنگام که اشاره دارد به زمان برپایی قیامت و حضور مردم در عرصه محشر. «بغت و بغتة» یعنی ناگهان.

2 - توصیه خداوند به پیامبر(ص)، مبنی بر این که از کفرپیشگان حق ستیز قطع امید کند و به ایمان آوردن آنان دل نبندد.

حتّی تأتیهم الساعة بغتة

اخبار خداوند به این که مخالفان پیامبر(ص)، هرگز به قرآن ایمان نخواهند آورد، می تواند متضمن توصیه ای باشد به پیامبر(ص) مبنی بر این که آنان را در کفر بی ایمانی شان رها کند و امیدی به گرویدن آنان به اسلام و قرآن نداشته باشد.

3 - برپایی قیامت و حضور مردم در عرصه محشر، رخدادی ناگهانی و غافلگیر کننده

حتّی تأتیهم الساعة بغتة

4 - زمان برپایی قیامت، زمانی است مشخص در پیشگاه خداوند.

حتّی تأتیهم الساعة بغتة

به کارگیری «ساعة» با الف و لام عهد بیانگر برداشت یاد شده است.

5 - تهدید کفرپیشگان صدراسلام به عذاب استیصال

أو یأتیهم عذاب یوم عقیم

مراد از «عذاب» در جمله فوق عذاب استیصال است. اضافه «عذاب» به «یوم»، اضافه ظرفیه و به تقدیر «عذاب فی یوم عقیم» می باشد. «عقیم» نیز صفت «یوم» و به معنای نازا است. توصیف «یوم» به «عقیم»، بدان جهت است که روزی که عذاب استیصال نازل شود، آن روز، آخرین روز زندگی کافران خواهد بود و برای آنان روز دیگری در پی نخواهد آمد.

6 - روز وقوع عذاب استیصال، آخرین روز حیات کافران بوده و رهایی آنان از آن ناممکن است.

أو یأتیهم عذاب یوم عقیم

7 - عذاب استیصال، برطرف کننده هرگونه شک و ریب از دل کفرپیشگان نسبت به آیات الهی

أو یأتیهم عذاب یوم عقیم

8 - بی فایده بودن اظهار ایمان در روز وقوع عذاب استیصال و نیز در روز رستاخیز

حتّی تأتیهم الساعة بغتة أو یأتیهم عذاب یوم عقیم

آیات خدا

عوامل رفع شک از آیات خدا 7

انذار

انذار از عذاب استیصال 5

ایمان

ایمان بی ارزش 8; ایمان در قیامت 8; ایمان هنگام عذاب استیصال 8

حق ستیزان

یأس از ایمان حق ستیزان 2

خدا

توصیه های خدا 2; علم خدا 4

عذاب

آثار عذاب استیصال 7;عذاب استیصال 8؛ نجات از عذاب استیصال 6

قرآن

شک به وحیانیت قرآن 1

قیامت

علم به قیامت 4; ناگهانی بودن قیامت 3; وقت قیامت 4; ویژگیهای قیامت 3

کافران

انذار کافران صدراسلام 5; رفع شک کافران 7; عذاب استیصال کافران 6; فرجام کافران 6; یأس از ایمان کافران 2

محمد(ص)

توصیه به محمد(ص) 2

مشرکان

شک مشرکان صدراسلام 1; مشرکان صدراسلام و قرآن 1