تفسیر آیات قرآن کریم – سوره انفال – آیه ۲۵ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَاتَّقُواْ فِتْنَةً لاَّ تُصِیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُواْ مِنکُمْ خَآصَّةً وَاعْلَمُواْ أَنَّ اللّهَ شَدیدُ الْعِقَاب

و از فتنه ای که فقط به ستمکارانتان نمی رسد برحذر باشید و بدانید که خدا سخت عقوبت است.

1 آثار شوم برخی از گناهان و ظلمها تنها دامنگیر گناهکار و ظالم، و برخی دارای آثاری فراگیر بر گنهکار و بی گناه

و اتقوا فتنة لاتصیبن

2 برخی از گناهان و ستمکاریها در جامعه ایمانی مایه گرفتار شدن همگان (مرتکبان گناه و غیر آنها، یعنی ظالم و غیر ظالم) به عذابهای الهی است.

و اتقوا فتنة لاتصیبن الذین ظلموا منکم خاصة

«لا» در «لاتصیبن» نافیه و «خاصة» حال برای «الذین» است. جمله «لاتصیبن الذین ... » تبیین و توضیحی است برای «فتنة». و مراد از اتقاء فتنة، پرهیز از عامل آن می باشد که به قرینه «ظلموا»، ستمکاری است. بنابراین معنای آیه چنین می شود: ای اهل ایمان از گناهانی که موجب فتنه ای عظیم می شود بپرهیزید ; آن گونه فتنه ای که نه تنها دامنگیر گناهکار می شود، بلکه همگان را در شعله های خود خواهد سوزانید.

3 اهل ایمان موظف به مبارزه با فتنه هایی که شعله های آن دامنگیر کل جامعه است.

و اتقوا فتنة لاتصیبن الذین

عامل فتنه در مورد بحث چنانچه گذشت گناه و ستمکاری است و مرتکب این گناه به دلیل «ظلموا منکم» تنها برخی از افراد جامعه هستند. بنابراین امر به اتقا (اتقوا فتنة) نسبت به مخاطبان متفاوت خواهد بود. یعنی نسبت به گنهکاران و ستم پیشگان، پرهیز از خود گناه است و نسبت به آنان که مرتکب نمی شوند، جلوگیری از ارتکاب آن است.

4 مؤمنان وظیفه دار اهتمام بیشتر در پرهیز از گناهانی که آثار شوم آن فراگیر جامعه ایمانی است.

و اتقوا فتنة لاتصیبن الذین ظلموا منکم خاصة

بدیهی است هیچ گناه و ستمی را نباید مرتکب شد. بنابراین نهی از ارتکاب گناهی که فتنه ای فراگیر دارد، حاکی از تأکید بیشتر نسبت به پرهیز از چنین گناهی است.

5 تخلف از دستورات حیاتبخش و زیربنایی خدا و رسول، مایه بروز فتنه هایی فراگیر و نزول عذابی شدید بر تمامی جامعه ایمانی

إذا دعاکم لما یحییکم ... و اتقوا فتنة لاتصیبن الذین ظلموا منکم خاصة

از مصادیق مورد نظر برای ستمکاری (ظلموا)، به قرینه آیه قبل، تخلف از دستورات حیاتبخش و زیربنایی خدا و رسول است.

6 توجه به شدت عقاب الهی، زمینه ساز پرهیز از گناهان و ستمگریها

و اتقوا فتنة ... و اعلموا أن اللّه شدید العقاب

7 عقوبتهای خداوند، شدید و سهمگین است.

أن اللّه شدید العقاب

اسما و صفات:

شدید العقاب 7

انبیا:

اوامر انبیا 5 ; عصیان از انبیا 5

بیخگناهان:

ابتلای بیخگناهان به عذاب 2

جامعه:

ابتلای جامعه دینی 5 ; جامعه دینی 2، 3، 4

خدا:

عذابهای خدا 6، 7 ; عصیان از خدا 5

ظلم:

آثار اجتماعی ظلم 1، 2 ; آثار فردی ظلم 1 ; زمینه اجتناب از ظلم 6

عذاب:

موجبات نزول عذاب 2، 5

علم:

آثار علم 6

فساد:

آثار فساد اجتماعی 3 ; عوامل پیدایش فساد 5 ; مبارزه با فساد اجتماعی 3

کنترل اجتماعی: 3، 5

عوامل کنترل اجتماعی 3، 5 6

گناه:

آثار اجتماعی گناه 1، 2، 4 ; آثار فردی گناه 1 ; اجتناب از گناه 4 ; زمینه اجتناب از گناه 6 ; مراتب گناه 1، 4

مؤمنان:

مسؤولیت مؤمنان 3، 4

محمد(ص):

اوامر محمد(ص) 5 ; عصیان از محمد(ص) 5