تفسیر آیات قرآن کریم – سوره یوسف – آیه ۲۵ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَاسُتَبَقَا الْبَابَ وَقَدَّتْ قَمِیصَهُ مِن دُبُرٍ وَأَلْفَیَا سَیِّدَهَا لَدَی الْبَاب قَالَتْ مَا جَزَاء مَنْ أَرَادَ بأَهْلِکَ سُوَءًا إِلاَّ أَن یُسْجَنَ أَوْ عَذَابٌ أَلِیمٌ
و هر دو به طرف درب بر یکدیگر سبقت گرفتند و آن زن پشت پیراهن وی را سراسر چاک زد و در آستانه درب با شوهرش مواجه شدند. [آن زن ]گفت: «کیفر کسی که خواسته است با همسرت بدی کند نیست جز زندانی شدن یا عذاب دردناکی».
1ـ زلیخا برای کام جویی از یوسف(ع) و واداشتن او به آمیزش ، درصدد برآمد تا با وی درآویزد.
واستبقا الباب
2ـ یوسف(ع) برای نجات خویش از درآویختن زلیخا با او ، به طرف درب خروجی فرار کرد.
و لقد همّت به ... واستبقا الباب
معرفه آوردن «الباب»، اشاره به دربی خاص دارد که به مناسبت مورد می توان گفت: مراد از آن درب خروجی است.
3ـ ضرورت تلاش برای خروج از محیط معصیت برای آلوده نشدن به گناه
واستبقا الباب
4ـ زلیخا برای دستیابی به یوسف(ع) و جلوگیری از خروج وی ، به تعقیب او پرداخت و با سرعت به سمت درب خروجی دوید.
واستبقا الباب
5ـ یوسف(ع) در تعقیب و گریزش با زلیخا ، زودتر از وی به درب خروجی رسید.
واستبقا الباب و قدت قمیصه من دبر
6ـ زلیخا برای جلوگیری از خروج یوسف(ع) ، از پشتْ پیراهنش را چنگ زد و او را به شدت به سوی خود کشید.
واستبقا الباب و قدت قمیصه من دبر
7ـ زلیخا بر اثر چنگ زدن به پیراهن یوسف(ع) ، پیراهن او را چاک زد و سرتاسر آن را پاره کرد.
و قدت قمیصه من دبر
«قدّ» (مصدر قدّت) به معنای شکافتن و پاره کردن طولی و سراسری است (لسان العرب) ; یعنی ، آن گاه گفته می شود «قدّ القمیص» که پیراهن از طول پاره شود و سراسر آن شکافته گردد.
8ـ یوسف(ع) ، به گشودن درب و فرار از چنگ زلیخا موفق شد.
و ألفیا سیدها لدا الباب
9ـ یوسف(ع) و زلیخا ، پس از تعقیب و گریز و باز شدن درب ، با عزیز مصر در آستانه آن درب برخورد کردند.
و ألفیا سیدها لدا الباب
«إلفاء» (مصدر ألفیا) به معنای یافتن و مواجه شدن است. «سیّد» به معنای شریف و دارای مجد است ، و مراد از آن در این جا ، شوهر است.
10ـ سیادت و آقایی مرد بر همسر خویش در عصر یوسف(ع)
و ألفیا سیدها لدا الباب
11ـ زلیخا به هنگام برخورد با شوهرش ، عزیز مصر ، یوسف(ع) را به قصد تجاوز به خویش متهم کرد.
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
«جزاء» به معنای سزا و کیفر و «ما» در جمله فوق نافیه است. بنابراین «ما جزاء ...» ; یعنی: نیست کیفر و سزای کسی که خواسته باشد به همسرت تجاوز کند ، مگر زندان یا عذابی دردناک.
12ـ پیشدستی زلیخا در طرح اتهام علیه یوسف(ع)
و ألفیا سیدها لدا الباب قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
13ـ تلاش زلیخا برای تبرئه خویش نزد عزیز مصر
قالت ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
14ـ تحریک عزیز مصر از سوی زلیخا برای مؤاخذه و مجازات یوسف(ع)
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
برداشت فوق ، از تصریح زلیخا به «أهلک» (همسر تو) استفاده می شود ; یعنی ، او با آوردن «أهلک» درصدد تحریک عزیز مصر برای مجازات یوسف(ع) بود.
15ـ زلیخا در نزد عزیز مصر ، یوسف(ع) را به تحقق تجاوز ، متهم نکرد.
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا
برداشت فوق ، از فعل «أراد» (قصد کرد) استفاده می شود.
16ـ زندانی کردن یوسف(ع) و یا شکنجه او ، مجازات پیشنهادی زلیخا به عزیز مصر
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
17ـ وجود زندان در مصر باستان و در عصر حضرت یوسف(ع)
إلا أن یسجن
18ـ زندانی کردن مجرمان و شکنجه و آزار آنان در مصر باستان و عصر یوسف(ع) ، امری معمول و متداول بود.
إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
19ـ قصد تجاوز به همسران اشراف در مصر باستان ، موجب مجازات و کیفر بود.
ما جزاء من أراد بأهلک سوءًا إلا أن یسجن أو عذاب ألیم
20ـ «عن علی بن الحسین(ع): ... فغلقت الأبواب علیها و علیه و قالت: لاتخف و ألقت نفسها علیه فأفلت منها هارباً إلی الباب ففتحه فلحقته فجذبت قمیصه من خلفه... ;(1)
از امام سجاد(ع) روایت شده است: ... [همسر عزیز ]درها را به روی خود و یوسف بست و گفت: نترس و خود را به روی او انداخت. یوسف از چنگ او نجات یافت و به طرف در فرار کرد و در را باز کرد ; پس آن زن به او رسید و پیراهن او را از پشت او کشید».
اشراف:
کیفر تجاوز به همسران اشراف 19
روایت: 20
زلیخا:
تبرئه زلیخا 13; توطئه زلیخا 4، 5، 6، 7، 8، 14; تهمتهای زلیخا 11، 12; زلیخا و عزیزمصر 9، 13، 14; زلیخا و مجازات یوسف(ع) 14; زلیخا و یوسف(ع) 1، 4، 6، 7، 11، 12، 15; کامجویی زلیخا 1
زندان:
تاریخ زندان 17، 18; زندان در دوران یوسف(ع) 17
زندانی:
زندانی در دوران یوسف(ع) 18
شکنجه:
تاریخ شکنجه 18; شکنجه در دوران یوسف(ع) 18
عزیزمصر:
تحریک عزیزمصر 14; عزیزمصر و مجازات یوسف(ع) 14
کیفر:
کیفر شناسی 18، 19
گناه:
اهمیت اجتناب از محل گناه 3
مردسالاری:
تاریخ مردسالاری 10; مردسالاری در دوران یوسف(ع) 10
مصر باستان:
احترام همسران اشراف در مصر باستان 19; زندان در مصر باستان 17; زندانی در مصر باستان 18; شکنجه در مصر باستان 18
یوسف(ع):
پارگی پیراهن یوسف(ع) 7; پیراهن یوسف(ع) 6، 20; توطئه علیه یوسف(ع) 1، 4، 5، 14; تهمت به یوسف(ع) 11، 12، 15; زندانیکردن یوسف(ع) 16; شکنجه یوسف(ع) 16; فرار یوسف(ع) 2، 5، 8; قصه یوسف(ع) 1، 2، 4، 5، 6، 7، 8، 9، 11، 12، 13، 14، 15، 16، 20; مجازات یوسف(ع) 16; نجات یوسف(ع) 8; یوسف(ع) و زلیخا 2، 5، 9; یوسف(ع) و عزیز مصر 9
پی نوشت ها :
1. علل الشرایع، ص 48، ح 1، ب 41 ; نورالثقلین، ج 2، ص 414، ح 17.
تصاویر ضمیمه
