تفسیر آیات قرآن کریم – سوره اعراف – آیه ۲۵ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَالَ فِیهَا تَحْیَوْنَ وَفِیهَا تَمُوتُونَ وَمِنْهَا تُخْرَجُونَ

[و] گفت: در زمین زندگی می کنید و در آن می میرید و [روز قیامت] از آن بیرون آورده می شوید.

1 زمین عرصه حیات و مرگ آدمیان

قال فیها تحبون و فیها تموتون

2 زمین، عرصه حیات و مرگ شیاطین نیست.

قال فیها تحیون و فیها تموتون و منها تخرجون

تکرار کلمه «قال» (قال اهبطوا ... قال فیها تحیون) می تواند اشاره به تغییر مخاطب در دو جمله «اهبطوا ... » و «فیها تحیون» داشته باشد. در آیه قبل انسانها و نیز شیطان مورد خطاب بودند و در این آیه تنها انسانها مخاطب هستند. و شیاطین مورد خطاب نیستند. بنابراین می توان گفت زمین عرصه حیات و مرگ شیاطین نیست.

3 انسانها پس از مرگ و مدفون شدن در زمین، دوباره زنده خواهند شد و از دل خاک به عرصه زمین بازخواهند گشت.

و فیها تموتون و منها تخرجون

اخراج از زمین (و منها تخرجون) می تواند به این معنا باشد که انسانها از درون زمین، که معمولاً در آن مدفون می شوند ; پس از زنده شدن به سطح زمین بازگردانده می شوند ; و می تواند به این معنا باشد که از کره زمین اخراج و به جایی دیگر منتقل خواهند شد. برداشت فوق بر اساس احتمال اول است.

4 انسانها پس از سپری کردن زمان حضورشان در زمین و مرگ همگان، به مکانی دیگر منتقل خواهند شد.

و لکم فی الأرض مستقر و متع إلی حین ... و منها تخرجون

برداشت فوق بر این اساس است که مراد از «منها تخرجون» اخراج از کره زمین و انتقال به مکانی دیگر باشد. گفتنی است که چون مخاطبان آیه همه انسانها هستند، اخراج از زمین و انتقال به مکانی دیگر پس از مرگ همگان و سپری کردن مدت زمانی است که «إلی حین» بدان اشاره داشت.

5 حیات دنیا گذرگاهی موقت، نه پایان زندگی انسان

متع إلی حین ... و منها تخرجون

انسان:

بازگشت انسان به زمین 3 ; حیات مجدد انسان 3 ; فرجام انسان 4، 5 ; مرگ انسان ها 1، 4 ; مکان زندگی انسان 1

حیات:

محدودیت حیات دنیوی 4، 5

زمین:

ویژگی زمین 1، 2

شیطان:

مکان زندگی شیطان 2 ; مکان مرگ شیطان 2