تفسیر آیات قرآن کریم – سوره حجر – آیه ۲۵ – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَإِنَّ رَبَّکَ هُوَ یَحْشُرُهُمْ إِنَّهُ حَکِیمٌ عَلِیمٌ

و همانا تنها پروردگار تو است که محشورشان می کند; بی شک او حکیم و دانا است.

1- خداوند، همه انسانها را در قیامت جمع خواهد کرد.

و إن ربّک هو یحشرهم

2- ربوبیت خداوند برای انسانها، مقتضی گردآوری آنها در روز قیامت

و إن ربّک هو یحشرهم

3- احیای اخروی انسانها، تنها به دست خداوند است.

إن ربّک هو یحشرهم

ذکر ضمیر فصل «هو» در آیه، برای بیان حصر فعل حشر به فاعل است و احیا لازمه حشر است.

4- پیامبر(ص)، مورد توجه و عنایت خاص خداوند

و إن ربّک هو یحشرهم

از اینکه برای بیان حشر اخروی انسانها، صفت «رب» به کاف خطاب ـ که پیامبر(ص) است ـ اضافه شده است، می تواند به خاطر نکته فوق باشد.

5- خداوند، حکیم (کاردان) و علیم (بسیار دانا) است.

إنه حکیم علیم

6- حشر و رستاخیز انسانها، برخاسته از حکمت و علم خداوند است.

و إن ربّک هو یحشرهم إنه حکیم علیم

7- حیات انسانها با مرگ پایان نمی پذیرد و پس از آن نیز ادامه دارد.

و إنا لنحن نحی و نمیت ... و إن ربّک هو یحشرهم

از اینکه خداوند، در آیه 23 فرمود: «ما انسانها را می میرانیم» و در این آیه می فرماید: «انسانها را گرد خواهیم آورد» حاکی از تداوم حیات انسان پس از مرگ است.

8- به دست خداوند بودن مرگ و حیات انسانها، دلیل علم او بر احوال انسانها در گذشته و آینده

و إنا لنحن نحی و نمیت ... و لقد علمنا المستئخرین . و إن ربّک هو یحشرهم

برداشت فوق، بر این احتمال که ذکر «إنا لنحن نحیی و نمیت» قبل از «و لقد علمنا...» و ذکر «إن ربک هو یحشرهم» پس از آن، می تواند به منظور اقامه دلیل برای آن باشد. طبق این احتمال، معنای آیه چنین می شود: ما به احوال پیشینیان و آیندگان آگاهی داریم; چرا که خود ما میراننده و زنده کننده همه هستیم.

آیندگان

علم به آیندگان 8

اسما و صفات

حکیم 5; علیم 5

انسان

تداوم حیات انسان ها 7; حشر اخروی انسان ها 1، 2، 6

پیشینیان

علم به پیشینیان 8

توحید

توحید افعالی 3

حیات

منشأ حیات 8

خدا

آثار ربوبیت خدا 2; اختصاصات خدا 3; افعال خدا 1; دلایل علم غیب خدا 8; نقش حکمت خدا 6; نقش علم خدا 6

لطف خدا

مشمولان لطف خدا 4

محمد(ص)

لطف به محمد(ص) 4

مردگان

احیای اخروی مردگان 3

مرگ

حقیقت مرگ 7; منشأ مرگ 8