تفسیر آیات قرآن کریم- سوره المجادله – آیه 1 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِی تُجَادلُکَ فِی زَوْجِهَا وَتَشْتَکِی إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ یَسْمَعُ تَحَاوُرَکُمَا إِنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ

به یقین خدا سخن آن زن را که درباره همسرش با تو مجادله می کرد و به خدا شکایت می برد شنید، و خداوند گفت وگوی شما را می شنید; همانا خدا شنوا و بینا است.

1 - خداوند، خواسته زنی را که شوهرش او را ظهار کرده بود، استجابت کرد.

قد سمع اللّه قول الّتی تجـدلک فی زوجها

«ظهار» نوعی طلاق بود که از عرب جاهلی باقی مانده و تا قبل از نزول این بخش از آیات، در میان مسلمانان نیز به آن عمل می شد. در این نوع از طلاق، هر گاه شوهر به زنش می گفت: «أنت علیّ کظهر اُمّی» زن حکم مادرش را پیدا می کرد و بر او حرام مؤبّد می شد. آیه شریفه درباره زنی بود که شوهرش او را ظهار کرد. آن زن که نمی خواست از شوهرش جدا شود، برای حل مشکل خود به محضر پیامبراکرم(ص) آمد و درخواست کرد که برای او چاره اندیشی کند. خداوند با ملغی کردن این رسم جاهلی، خواسته زن را اجابت فرمود. بنابراین «قد سمع اللّه» به معنای «قد استجاب اللّه» می باشد و این کنایه ای رایج است.

2 - زن ظهار شده، مایل نبود از شوهرش جدا شده و کانون خانواده اش متلاشی گردد.

قد سمع اللّه قول الّتی تجـدلک فی زوجها

3 - زن ظهار شده، برای یافتن راه چاره به محضر رسول اکرم(ص) رسید و با آن حضرت درباره شوهرش گفتوگو کرد.

قد سمع اللّه قول الّتی تجـدلک فی زوجها

4 - آزادی زنان برای ملاقات با پیامبراکرم(ص) و نیز گفتوگو و در میان گذاشتن مشکلات خویش با آن حضرت

قد سمع اللّه قول الّتی تجـدلک فی زوجها

5 - زن ظهار شده، در حضور رسول اکرم(ص) از حادثه ای که برایش پیش آمده بود به خداوند شکایت برده، خواستار حل مشکل خویش شده بود.

تجـدلک فی زوجها و تشتکی إلی اللّه

6 - گفتوگوی زن ظهار شده و رسول خدا(ص)، مسأله ای مهم بود و مورد عنایت ویژه خداوند قرار گرفت.

و اللّه یسمع تحاورکما

جمله «و اللّه یسمع تحاورکما» تنها برای بیان این مطلب نیست که خداوند گفتوگوی مذبور را می شنید; زیرا این مطلب برای همه مسلمین روشن بود; بلکه مقصود بیان اهمیت مسأله و عنایت خاص خدا به آن است.

7 - خداوند، «سمیع» (شنوا) و «بصیر» (بینا) است.

إنّ اللّه سمیع بصیر

8 - خداوند، همه گفتوگوها و سخنان محرمانه انسان ها را می شنود و بر آنها آگاهی دارد.

قد سمع اللّه ... إنّ اللّه سمیع بصیر

برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که جمله «إنّ اللّه...» در مقام تعلیل می باشد و این تعلیل، تعمیم دهنده حکم است.

9 - «عن أبی جعفر(ع) قال: إنّ امرأة من المسلمات أتت النبیّ(ص) فقالت: یا رسول اللّه إنّ فلاناً زوجی... أشکوه إلیک فقال: فیم تشکینه قالت: إنّه قال أنت علیّ حرام کظهر اُمّی... فسمع اللّه تبارک و تعالی مجادلتها لرسول اللّه فی ما شکت إلیه و أنزل اللّه فی ذلک قرآناً «...قد سمع اللّه قول الّتی تجادلک فی زوجها...;(1)

از امام باقر(ع) روایت شده است: زنی از زنان مسلمین نزد رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: ای رسول خدا! فلانی همسر من است... شکایت او را برای تو آورده ام. رسول خدا(ص) فرمود: در چه چیز از او شکایت داری؟ گفت: [مرا با «ظهار» بر خود حرام کرده] و گفته است: «أنت علیّ حرام کظهر أمّی» ...پس خدای تبارک و تعالی مجادله او را درباره همسرش با رسول خدا(ص) شنید و در این باره آیه ای نازل فرمود (قد سمع اللّه قول الّتی تجادلک فی زوجها)».

اسماوصفات

بصیر 7; سمیع 7

خدا

شنوایی خدا 8; علم غیب خدا 8

خوله بنت ثعلبه

اجابت دعای خوله بنت ثعلبه 1; شکایت خوله بنت ثعلبه 5; علایق خانوادگی خوله بنت ثعلبه 2; قصه ظهار خوله بنت ثعلبه 1، 2، 3، 5، 9

روایت 9

زن

آزادی زن در صدراسلام 4

محمد(ص)

گفتگوی خوله بنت ثعلبه با محمد(ص) 3، 6; گفتگوی زنان با محمد(ص) 4

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 354; نورالثقلین، ج 5، ص 254، ح 3.