تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الماعون– آیه5– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

الَّذینَ هُمْ عَن صَلَاتِهِمْ سَاهُونَ

که درباره نمازشان سهل انگاراند.

1 - بی اعتنایی به نماز و بی توجّهی هنگام ادای آن، زمینه ساز گرفتاری به نفرین و عذاب خداوند

فویل للمصلّین . الذین هم عن صلاتهم ساهون

«سهوة» (مصدر «ساهون»)، به معنای غفلت است (مصباح). غفلت از نماز، به ترک کلی یا مقطعی آن و یا تأخیر در ادای آن است. شخص غافل گرچه معذور است; اما در مواردی که اهتمام نورزیدن او سبب غفلت شده باشد، سزاوار نکوهش است. اضافه «صلاة» به ضمیر «هم»، نشان می دهد که سخن درباره کسانی است که نماز می خوانند; ولی آن را همراه با بی توجهی و غفلت ادا می کنند.

2 - لزوم اهتمام به نماز و توجّه به محتوای آن

فویل للمصلّین . الذین هم عن صلاتهم ساهون

3 - باور نداشتن کیفر و پاداش الهی، مایه سبک شمردن نماز

أرءیت الذی یکذّب بالدین ... الذین هم عن صلاتهم ساهون

4 - بی توجّهی نمازگزاران به نماز خویش، نکوهیده تر از آزار یتیمان و فراموش کردن بینوایان است.

فویل للمصلّین . الذین هم عن صلاتهم ساهون

این آیه، مانند آیات دیگر این سوره، بیانگر خصلت های تکذیب گران کیفر الهی است. آوردن حرف «فاء» در خصلت سوم به بعد و تغییر سیاق کلام، بیانگر ترتیب رتبی و نکوهیده تر بودن آنها است.

5 - انکار معاد، بر روابط انسان با خلق و خالق، تأثیر منفی گذارده و مایه بی اعتنایی وی به آنها می گردد.

الذی یکذّب ... یدعّ الیتیم ... و لایحضّ ... الذین هم عن صلاتهم ساهون

6 - مراقبت از نماز، زمینه ساز یتیم نوازی و رسیدگی به درماندگان

یدعّ الیتیم . و لایحضّ ... فویل للمصلّین . الذین هم عن صلاتهم ساهون

حرف «فاء» در «فویل»، نکوهش غافلان از نماز را بر نکوهش دو دسته قبل (آزار دهندگان یتیمان و بی تفاوتان در برابر فقر دیگران)، تفریع کرده است; یعنی، چون آن دو حالت نکوهیده است، پس وای به حال این نمازگزاران! کنایه از این که اگر آنان نمازگزار حقیقی بودند، چنین رفتاری نمی داشتند.

7 - «عن أبی اُسامة زید الشحّام قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه «الذین هم عن صلاتهم ساهون» قال: هو الترک لها و التوانی عنها;(1)

زید شحّام گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند «الذین هم عن صلاتهم ساهون» سؤال کردم، فرمود: [مراد از] آن ترک نماز و کوتاهی و سستی در انجام دادن آن است».

تقرب

موانع تقرب 5

خدا

آثار تکذیب کیفرهای خدا 3; زمینه نفرینهای خدا 1

روابط اجتماعی

موانع روابط اجتماعی 5

روایت 7

عذاب

زمینه عذاب 1

عمل

عمل ناپسند 4

غفلت

آثار غفلت از نماز 1; ناپسندی غفلت از فقرا 4; ناپسندی غفلت از نماز 4

فقرا

زمینه تأمین فقرا 6

معاد

آثار تکذیب معاد 5

نماز

آثار تکذیب پاداشهای نماز 3; آثار مراقبت از نماز 6; اهمیت نماز 2; ترک نماز 7; سستی در نماز 7; عوامل سستی در نماز 3

یتیم

ناپسندی اذیت یتیم 4

یتیم نوازی

زمینه یتیم نوازی 6

پی نوشت ها :

1. مجمع البیان، ج 10، ص 834; نورالثقلین، ج 5، ص 678، ح 8.