تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الماعون– آیه1– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَرَأَیْتَ الَّذی یُکَذِّبُ بالدِّینِ

آیا از آن کس که روز جزا را تکذیب می کند اطّلاع داری؟

1 - گروهی از مدعیان اسلام در عصر بعثت، جزای اخروی را دروغ دانسته، آن را تکذیب می کردند.

الذی یکذّب بالدین

«دین»، به معنای جزا است و در معانی «عادت»، «عبادت»، «حساب»، «طاعت»، «سیرت» و «ملّت» نیز به کار می رود (قاموس). آیات بعد ـ که درباره نمازگزاران و ریاکاران سخن می گوید ـ قرینه بر اراده معنای «جزا» و «حساب» است. از کلمات «مصلّین» و نظایر آن ـ که جمع آمده است ـ استفاده می شود که مراد از «الذی» در این آیه، جنس است; هرچند در شأن نزول ها بر افرادی نظیر ولید و ابوسفیان، تطبیق داده شده است.

2 - تکذیب کنندگان آخرت، دارای حالات و رفتاری شگفت آور و غیرقابل انتظار

أرءیت الذی یکذّب بالدین

استفهام با جمله «أرءیت» ـ آن هم در زمانی که تکذیب گران معاد، فراوان و در دید همگان اند ـ پرسش حقیقی از دیدن یا دانستن نیست; بلکه مجازی است که برای بیان غیر منتظره بودن حال آن افراد است. ادامه سوره، بیانگر این است که علت این شگفتی، پیدایش آثاری است که تکذیب معاد آنها را در پی دارد. مخاطب آیه شریفه، هر کسی است که این سخن به او می رسد و می توان گفت: خطاب به رسول اکرم(ص) است; امّا چون جنبه رسالت او مورد نظر نبوده، اختصاص به شخص آن حضرت ندارد و مفاد آیه، دیگران را نیز دربرمی گیرد.

3 - روز مجازات و حسابرسی، حقیقتی است انکارناپذیر و دروغ پنداشتن آن، شگفت آور و توجیه ناپذیر است.

أرءیت الذی یکذّب بالدین

4 - خداوند، مردم را به روز جزا هشدار داده است.

أرءیت الذی یکذّب بالدین

تکذیب، نوعی واکنش در برابر پیام یا دعوت است. بنابراین در تعالیم الهی، درباره روز جزا، هشدارهایی داده شده بود که مکذبان را، به تکذیب وادار ساخته است.

5 - توجّه به خصلت های ناروای تکذیب گران آخرت، بازدارنده انسان از تکذیب آن است.

أرءیت الذی یکذّب بالدین

آخرت

حالات مکذبان آخرت 2; موانع تکذیب آخرت 5

اسلام

تاریخ صدر اسلام 1

انذار

انذار از قیامت 4

پاداش

مکذبان پاداش اخروی 1

حسابرسی

حتمیت حسابرسی اخروی 3; شگفتی تکذیب حسابرسی 3

خدا

انذارهای خدا 4

ذکر

آثار ذکر رذایل اخلاقی مکذبان آخرت 5

قیامت

حتمیت قیامت 3; شگفتی تکذیب قیامت 3

کیفر

حتمیت کیفر اخروی 3; مکذبان کیفر اخروی 1