تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الفتح- آیه18 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبهِمْ فَأَنزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِیبًا
همانا خدا از مؤمنان آن گاه که زیر آن درخت با تو بیعت می کردند خشنود شد و آنچه را در قلب هایشان بود دانست; پس آرامش را بر آنان نازل کرد و به ایشان فتحی نزدیک پاداش داد.
1 - خشنودی و رضایت حتمی خداوند، از مؤمنان بیعت کننده با پیامبر(ص) در سفر حدیبیه
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجرة
2 - پدید آمدن شرایطی حساس و نیازمند اخذ بیعتی ویژه از مسلمانان، در جریان حدیبیه
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجرة
ایمان نخستین، خود بیعتی با پیامبر(ص) است. حال از این که دوباره از مؤمنان بیعت گرفته شد، ویژه و حساس بودن شرایط استفاده می شود.
3 - «بیعت رضوان»، حرکتی مؤثر و سرنوشت ساز، در جریان حدیبیه
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجرة
تأکید خداوند در این آیات، بر مسأله بیعت مؤمنان و اعلام رضایت از آنان، حکایت از اهمیت این رخداد در روند حرکت اسلام دارد.
4 - بیعت ویژه مؤمنان با پیامبر(ص)، در جریان حدیبیه، باعث غفران لغزش های گذشته آنان نزد خداوند *
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجرة
تعبیر «رضی اللّه عن المؤمنین» ـ به جای تعبیر «رضی عن بیعتکم» ـ این برداشت را افاده می کند که خود مؤمنان ـ علاوه بر عملشان ـ مورد رضایت الهی قرار گرفتند.
5 - اهمیت اخذ بیعت مجدد رهبری از پیروان، در شرایط حساس و سرنوشت ساز
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک تحت الشجرة
پیامبر(ص)، در جریان پرمخاطره حدیبیه اقدام به اخذ بیعت کرد و خداوند نیز آن را تأیید نمود، بنابراین، اخذ بیعت در موارد مشابه آن، مطلوب است.
6 - صورت گرفتن بیعت رضوان، در سایه درخت «سمره»
یبایعونک تحت الشجرة
«الف و لام» در «الشجرة» برای عهد است و اشاره به درخت خاصی دارد که بیعت زیر آن صورت گرفت.
7 - خداوند، آگاه از خلوص و صداقت باطنی مؤمنان در بیعت رضوان
لقد رضی اللّه ... فعلم ما فی قلوبهم
مراد از «ما» در «ما فی قلوبهم» ـ به قرینه «رضی اللّه...» می تواند صداقت و خلوص مؤمنان باشد; زیرا این امور است که رضایت و خشنودی را در پی دارد.
8 - اقدام مؤمنان، به بیعت رضوان، علی رغم همه نگرانی ها و احساس خطرها*
یبایعونک تحت الشجرة فعلم ما فی قلوبهم
می توان گفت: مراد از «ما فی قلوبهم» ـ به قرینه «فأنزل السکینة» ـ نوعی اضطراب و نگرانی و احساس خطر نسبت به رخدادهای آینده آن سفر باشد.
9 - نزول آرامش از سوی خداوند بر قلب مؤمنان، در شرایط نگران کننده قبل از صلح حدیبیه
فعلم ما فی قلوبهم فأنزل السکینة علیهم
از تعبیر «فأنزل السکینة» وجود نوعی نگرانی در آن شرایط حساس استفاده می شود.
10 - منافات نداشتن کمال و ارزش عمل مؤمنان، با داشتن نگرانی از مشکلات آن
رضی اللّه عن المؤمنین ... فأنزل السکینة علیهم
رضایت الهی، نشانگر ارزش بیعت مؤمنان است. «أنزل السکینة» نیز بیانگر وجود نوعی اضطراب و نگرانی در دل آنان است.
11 - قلب انسان ها، در احاطه علم الهی و مسخر اراده او
فعلم ما فی قلوبهم فأنزل السکینة علیهم
نزول آرامش بر قلب مؤمنان، می رساند که قلب ها در برابر اراده الهی، تأثیرپذیر و مسخّرند.
12 - اطمینان و آرامش در طریق انجام دادن تکالیف الهی، موهبتی خداوندی است.
رضی اللّه ... یبایعونک ... فأنزل السکینة علیهم
13 - صلح حدیبیه و پیروزی های پس از آن، پاداش الهی به مؤمنان حاضر در بیعت رضوان
لقد رضی اللّه عن المؤمنین إذ یبایعونک ... و أثـبهم فتحًا قریبًا
بنابراین که مراد از «فتحاً قریباً» ـ به قرینه سیاق آیات ـ صلح حدیبیه باشد، برداشت یاد شده به دست می آید.
14 - آرامش درونی، و پیروزی صلح حدیبیه و فتح خیبر، نتیجه بیعت مهم مؤمنان با پیامبر(ص)
إذ یبایعونک تحت الشجرة ... فأنزل السکینة علیهم و أثـبهم فتحًا قریبًا
عبارت «فتحاً قریباً» ممکن است اشاره به «فتحاً مبیناً» (صلح حدیبیه) و یا فتح خیبر داشته باشد; چه این که هر دو فتح با فاصله ای نه چندان دور، صورت گرفته و اطلاق فتح قریب بر هر دو ممکن است.
15 - پیمان وفاداری با رهبری الهی، درپی دارنده آسایش روحی و پیروزی عملی برای امت*
یبایعونک ... فأنزل السکینة علیهم و أثـبهم فتحًا قریبًا
می توان از مورد آیه، الغای خصوصیت کرده و به موارد مشابه سرایت داد.
16 - آرامش و اطمینان روحی ملت ها زمینه ساز دستیابی آنان به پیروزی
فأنزل السکینة علیهم و أثـبهم فتحًا قریبًا
تقدم «أنزل السکینة» بر «أثابهم...» اشاره به تقدم معنوی و ملازمه بین آن دو دارد.
17 - رضا و خشنودی الهی، دارای بازتاب های عینی و مهم در زندگی انسان
لقد رضی اللّه ... فأنزل السکینة علیهم و أثـبهم فتحًا قریبًا
«فأنزل السکینة...» نتیجه «رضی اللّه» به شمار می آید.
آرامش
آثار آرامش 16; منشأ آرامش 12، 14
اسلام
تاریخ صدر اسلام 2
اطمینان
آثار اطمینان 16
امتها
زمینه آرامش امتها 15; زمینه پیروزی امتها 15
بیعت
اهمیت تجدید بیعت 5
بیعت رضوان
آثار بیعت رضوان 3، 13، 14; اخلاص در بیعت رضوان 7; قصه بیعت رضوان 7، 8; مکان بیعت رضوان 6
پیروزی
زمینه پیروزی 16
تکلیف
عمل به تکلیف 12
خدا
آثار رضایت خدا 17; آمرزشهای خدا 4; پاداشهای خدا 13; علم غیب خدا 7; نعمتهای خدا 12; وسعت علم خدا 11
درخت سمره
نقش درخت سمره 6
رضایت خدا
مشمولان رضایت خدا 1
رهبران دینی
آثار بیعت با رهبران دینی 15
رهبری
تجدید بیعت با رهبری 5
زندگی
عوامل مؤثر در زندگی 17
صلح حدیبیه
اهمیت صلح حدیبیه 13; قصه صلح حدیبیه 1، 2، 3، 4، 9; منشأ صلح حدیبیه 14
غزوه خیبر
منشأ پیروزی غزوه خیبر 14
قلب
منشأ تسخیر قلب 11
مؤمنان
احساس خطر مؤمنان 8; اخلاص مؤمنان 7; ارزش عمل مؤمنان 10; زمینه آمرزش مؤمنان 4; صداقت مؤمنان 7; منشأ آرامش مؤمنان 9; نگرانی مؤمنان 8، 10
محمد(ص)
آثار بیعت با محمد(ص) 14; بیعت با محمد(ص) 4; پاداش بیعت کنندگان با محمد(ص) 13; رضایت از بیعت کنندگان با محمد(ص) 1; فضایل بیعت کنندگان با محمد(ص) 1
مسلمانان
بیعت از مسلمانان 2
تصاویر ضمیمه
