تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الفتح- آیه16 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

قُل لِّلْمُخَلَّفِینَ مِنَ الْأَعْرَاب سَتُدْعَوْنَ إِلَی قَوْمٍ أُوْلِی بَأْسٍ شَدیدٍ تُقَاتِلُونَهُمْ أَوْ یُسْلِمُونَ فَإِن تُطِیعُوا یُؤْتِکُمُ اللَّهُ أَجْرًا حَسَنًا وَإِن تَتَوَلَّوْا کَمَا تَوَلَّیْتُم مِّن قَبْلُ یُعَذِّبْکُمْ عَذَابًا أَلِیمًا

 

به اعراب بر جا گذاشته شده بگو: به زودی به سوی مردمی که سخت جنگ آورند دعوت می شوید که با آنان بجنگید یا تسلیم شوند; پس اگر اطاعت کنید خداوند اجر خوبی به شما می دهد و اگر روی بگردانید ـ چنان که پیشتر روی گرداندید ـ به عذابی دردآور عذابتان می کند.

 

1 - دعوت خداوند از متخلّفان سفر حدیبیه، برای شرکت در جنگی دشوار به منظور جبران گذشته خود

 

قل للمخلّفین ... ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید

 

2 - اخبار الهی از نبرد قریب الوقوع مسلمانان با دشمنی نیرومند، پس از جنگ خیبر

 

قل للمخلّفین من الأعراب ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید

 

3 - خداوند، باز گذارنده راه توبه و آزمون عملی، برای اعراب متخلّف از سفر حدیبیه

 

قل للمخلّفین من الأعراب ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید

از جمله «فإن تطیعوا» ـ که در ذیل آیه آمده است ـ استفاده می شود که دعوت متخلفان برای جنگ، در حقیقت ایجاد فرصتی برای بازگشت آنان به سوی خدا و اطاعت از رسول او است.

 

4 - آشکار شدن صداقت توبه کنندگان واقعی، در میدان عمل و تکالیف دشوار

 

قل للمخلّفین من الأعراب ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید

 

5 - تکالیف دشوار و میدان جهاد، صحنه آزمون انسان ها و تمایز مؤمنان واقعی از مدعیان ایمان

 

قل للمخلّفین من الأعراب ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید

 

6 - جنگ های پیامبر(ص) با مشرکان و معارضان، تحت تدبیر و هدایت خداوند

 

سیقول المخلّفون ... قل لن تتّبعونا کذلکم قال اللّه من قبل ... قل للمخلّفین

در این مجموعه آیات، همواره خداوند از برنامه های آینده خبر داده است و بدین وسیله تکلیف مسلمانان را روشن ساخته و در هر مقطعی مسائل عمده آن را مشخص کرده است.

 

7 - اخبار از حوادث و رخدادهای آینده، جلوه ای از اعجاز قرآن

 

إذا انطلقتم إلی مغانم لتأخذوها ... کذلکم قال اللّه من قبل ... قل للمخلّفین من الأعراب ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید

 

8 - مسلمانان موظّف به پیکار بی امان با دشمنان نیرومند، تا مرز کشتن و یا به تسلیم کشاندن آنان

 

ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید تقـتلونهم أو یسلمون

 

9 - نبرد مسلمانان پس از جنگ خیبر، با مشرکان بود و نه اهل کتاب.*

 

تقـتلونهم أو یسلمون

در صورتی که «یسلمون» به معنای اسلام آوردن باشد; از محدود شدن فرجام دشمنان به کشته شدن یا اسلام آوردن، مطلب بالا استفاده می شود; زیرا در مورد اهل کتاب راه سومی به عنوان تسلیم و پرداخت «جزیه» نیز مطرح است.

 

10 - نوید الهی به اعطای پاداشی نیک به اعراب متخلّف از حدیبیه، در صورت نبرد صادقانه با دشمنان نیرومند اسلام

 

فإن تطیعوا یؤتکم اللّه أجرًا حسنًا

 

11 - شمول لطف و رحمت الهی، نسبت به گنه کاران، در صورت اقدام عملی آنان به جبران گناهان

 

قل للمخلّفین من الأعراب ... فإن تطیعوا یؤتکم اللّه أجرًا حسنًا

 

12 - جهاد در راه خدا، دارای اجری بزرگ و ارجمند

 

ستدعون إلی قوم أولی بأس شدید ... فإن تطیعوا یؤتکم اللّه أجرًا حسنًا

 

13 - تهدید متخلّفان از سفر حدیبیه، به عذاب دردناک، در صورت تخلف و روی گردانی دوباره از جهاد

 

و إن تتولّوا کما تولّیتم من قبل یعذّبکم عذابًا ألیمًا

 

14 - تخلّف از جنگ و جهاد، دارای کیفری بس بزرگ و دردناک

 

و إن تتولّوا کما تولّیتم من قبل یعذّبکم عذابًا ألیمًا

 

15 - بازگشت به گناه، پس از اظهار توبه، دارای عقوبتی سنگین *

 

و إن تتولّوا کما تولّیتم من قبل یعذّبکم عذابًا ألیمًا

برداشت یاد شده بدان احتمال است که سنگینی کیفر متخلّفان از آن جهت باشد که اینان پس از تخلّف نخست، اظهار پشیمانی کردند و این بار بر آنان اتمام حجت شده است.

 

16 - فرصت دهی خداوند به متخلفان و گنه کاران، برای توبه و بازگشت و عدم تعجیل او در کیفر ایشان

 

قل للمخلّفین ... فإن تطیعوا ... و إن تتولّوا... یعذّبکم

اسلام

تاریخ صدر اسلام 9

امتحان

ابزار امتحان 5; امتحان با تکلیف سخت 5; امتحان با جهاد 5

بشارت

بشارت پاداش نیکو 10

پاداش

مراتب پاداش 12

تائبان

امتحان تائبان 4; زمینه صداقت تائبان 4

تکلیف

آثار تکلیف سخت 4

توبه

فرصت توبه 16

توبه شکنی

کیفر توبه شکنی 15

جنگ

پیشگویی جنگ سخت 2; دعوت به جنگ سخت 1

جهاد

اهمیت تداوم جهاد 8; پاداش جهاد 10، 12; عذاب ترک جهاد 13; فضیلت جهاد 12; کیفر ترک جهاد 14

حدیبیه

بشارت به متخلفان از مسافرت به حدیبیه 10; توبه متخلفان از مسافرت به حدیبیه 3; تهدید متخلفان از مسافرت به حدیبیه 13; دعوت از متخلفان مسافرت به حدیبیه 1

خدا

آثار تدبیر خدا 6; آثار هدایتهای خدا 6; امهال خدا 16; بشارتهای خدا 10; توبه پذیری خدا 3; تهدیدهای خدا 13; دعوتهای خدا 1; زمینه رحمت خدا 11; زمینه لطف خدا 11

دشمنان

آثار تسلیم دشمنان 8; آثار قتل دشمنان 8; جهاد با دشمنان 2

عذاب

عذاب دردناک 13; مراتب عذاب 13

عمل

آثار عمل 4

غزوه خیبر

قصه غزوه خیبر 9

قرآن

پیشگوییهای قرآن 2، 7; وجوه اعجاز قرآن 7

کفر

مراتب کفر 14

کیفر

کیفر سخت 15; مراتب کیفر 15

گناه

آثار جبران گناه 11

گناهکاران

مهلت به گناهکاران 16

مؤمنان

زمینه تشخیص مؤمنان 5

محمد(ص)

منشأ جهاد محمد(ص) 6

مسلمانان

جهاد مسلمانان 9; مسلمانان و اهل کتاب 9; مسؤولیت مسلمانان 8

مشرکان

جهاد با مشرکان 6، 9