تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الضحی– آیه6- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

أَلَمْ یَجِدْکَ یَتِیمًا فَآوَی

آیا تو را یتیم نیافت پس مأوی داد؟

 

1 - پیامبر(ص)، از از آغاز تولّد یتیم بود.

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

استفهام «ألم یجدک یتمًا» مطلق است و به زمان خاصی اختصاص نیافته است و کسی که خداوند او را به طور مطلق یتیم می یابد، باید از آغاز تولد با فوت پدر مواجه باشد. فعل «آوی» نیز قرینه است بر این که یتیمی پیامبر(ص)، در دورانی بود که شخص به سرپرست نیازمند است. بنابراین آن حضرت، از آغاز تولّد یتیم بوده است.

 

2 - یتیمی پیامبر(ص)، او را به داشتن سرپرست نیازمند کرده بود.

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

حرف «فاء» برای عطف مسبب بر سبب است و دلالت دارد که آنچه پیامبر(ص) را نیازمند سرپرست کرده بود، یتیمی آن حضرت بوده است.

 

3 - وجود پدر، مأمن و مأوایی مناسب برای مراقبت از فرزند

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

به کسی «یتیم» گفته نمی شود; مگر در صورت نبود پدر. (العین)

 

4 - خداوند، از آغاز یتیمی پیامبر(ص)، هیچ گاه آن حضرت را بدون سرپرست نگذاشته بود.

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

«إیواء» (مصدر «آوی»); یعنی، منزل دادن، ساکن کردن، جمع آوری و ضمیمه ساختن چیزی به چیز دیگر (برگرفته از قاموس و مقاییس اللغة). در آیه شریفه به معنای قرار دادن شخص در کنار دیگری و در آوردن او از حالت بی جایی و بی پناهی است.

 

5 - فراهم آوردن سرپرست برای پیامبر(ص) و برطرف ساختن دغدغه یتیمی از خاطر او، نشانه دور بودن آن حضرت از قهر و خشم خداوند

 

ما ودّعک ربّک و ما قلی ... ألم یجدک یتیمًا فـاوی

 

6 - خداوند، با یادآوری الطاف خود در دوران کودکی پیامبر(ص)، آن حضرت را به عطاهای آینده خویش اطمینان بخشید.

 

و لسوف یعطیک ... ألم یجدک یتیمًا فـاوی

 

7 - پیامبر(ص) از خردسالی، در پناه خداوند و برخوردار از مراقبت مخصوص او بود.

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

فعل «آوی» ـ که مطلق است ـ ممکن است به معنای «آواک إلی نفسه» و بیانگر مراقبت مستقیم خداوند، از پیامبر(ص) باشد.

 

8 - یتیمان، باید از مأوای مناسب برخوردار و از سرگردانی رهانیده شوند.

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

آیه شریفه، گرچه در مقام امتنان بر پیامبر(ص) است و مأوا بخشیدن به آن حضرت را در دوران یتیمی، امدادی الهی به او خوانده است; ولی نعمت شمردن این عمل، تمجید از آن و نشانگر مطلوب بودن چنین رفتاری است.

 

9 - خداوند، با سوق دادن مردم به سوی پیامبر(ص)، آن حضرت را از تنهایی و غربت در آورد.*

 

ألم یجدک یتیمًا فـاوی

فعل «آوی» ـ که مطلق است ـ می تواند به معنای «آوی إلیک الناس» باشد. در این صورت یتیم به معنای «وحید» خواهد بود.

اسلام

تاریخ صدر اسلام 1، 2

پدر

اهمیت نقش پدر 3

تذکر

تذکر نعمتهای خدا 6

حمایتهای خدا

مشمولان حمایتهای خدا 7، 9

خدا

افعال خدا 9; امدادهای خدا 4; پیشگوییهای خدا 6; نشانه های رضایت خدا 5

فرزند

عوامل مؤثر در تربیت فرزند 3

لطف خدا

مشمولان لطف خدا 6

محمد(ص)

آینده محمد(ص) 6; اطمینان به محمد(ص) 6، 6; امداد به محمد(ص) 4; تاریخ محمد(ص) 2، 4، 5، 7، 9; حامی محمد(ص) 7; زمینه آرامش محمد(ص) 5; فضایل محمد(ص) 5، 7; کودکی محمد(ص) 1، 6، 7; منشأ رابطه مردم با محمد(ص) 9; نیازهای محمد(ص) 2; ولی (سرپرست) محمد(ص) 4، 5; یتیمی محمد(ص) 1، 2، 4، 5

نیازها

نیاز به ولی (سرپرست) 2

یتیم

اهمیت آرامش یتیم 8; تأمین نیازهای یتیم 8