تفسیر آیات قرآن کریم – سوره التحریم– آیه6– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَیْهَا مَلَائِکَةٌ غِلَاظٌ شدَادٌ لَا یَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَیَفْعَلُونَ مَا یُؤْمَرُونَ

ای کسانی که ایمان آورده اید! خود و خانواده خود را از آتشی مصون دارید که سوختش آدمیان و سنگ ها هستند; [گماشتگان] بر آن فرشتگانی درشتخوی و سختگیراند که خدا را در آنچه به آنان امر کرده است نافرمانی نمی کنند، و آنچه را که بدان فرمان می یابند انجام می دهند.

 

1 - توصیه خداوند، به مؤمنان، مبنی بر خودسازی و صیانت خویش از عوامل و موجبات بدبختی و دوزخی شدن

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم ... نارًا

بنا به گفته مفسران، مقصود از محافظت خود از آتش، صیانت خویش از موجبات و عواملی است که منجر به آتش دوزخ می شود; مانند ترک واجبات و یا انجام محرمات.

 

2 - توصیه خداوند به مؤمنان، مبنی بر مراقبت از اعضای خانواده خود در برابر عوامل و موجبات بدبختی و دوزخی شدن آنان

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا ... أهلیکم نارًا

 

3 - خیرخواهی برای اعضای خانواده و تربیت دینی آنان، تکلیفی بایسته برعهده سرپرست و مدیر خانواده

 

قوا ... أهلیکم نارًا

برداشت یاد شده، به خاطر این نکته است که مصداق اصلی تلاش برای حفاظت اعضای خانواده از دوزخی شدن آنان، تربیت دینی آنان و گزینش راه و روش خیرخواهانه در این راستا است.

 

4 - زنان و مردان مؤمن، همواره در معرض خطر انحراف و افتادن در ورطه گناه آتش افروز

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده، از خطاب به مؤمنان (یا أیّها الذین آمنوا) استفاده می شود.

 

5 - سرپرست خانواده، دارای نقشی سازنده و سرنوشت ساز، در حیات معنوی و تربیت دینی اعضای خانواده

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

 

6 - خودسازی و اصلاح و تربیت خویشتن، در اولویت نخست و مقدّم در تربیت و اصلاح دیگران

 

قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده، از تقدم ذکری «أنفسکم» بر «أهلیکم» به دست می آید.

 

7 - اصلاح و تربیت دینی اعضای خانواده، زیر بنا و خشت اول اصلاحات در جامعه

 

قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

از فرمان خداوند به مؤمنان، مبنی بر تربیت و اصلاح اعضای خانواده خود ـ با آن که آنان وظیفه جهاد با کافران و منافقان را نیز برعهده دارند (آیه 9 همین سوره) ـ می توان مطلب یاد شده را به دست آورد.

 

8 - نقش مثبت و سازنده اعتقاد به معاد، در تربیت آدمیان و اصلاح آنان

 

یـأیّها الذین ءامنوا قوا أنفسکم و أهلیکم نارًا

مطلب یاد شده از تذکر به آتش دوزخ ـ به جای موعظه و توصیه به تقوا و خودسازی و اصلاح خانواده ـ استفاده می شود.

 

9 - دوزخیان و سنگ های دوزخ، سوخت آتش جهنم است.

 

نارًا وقودها الناس و الحجارة

«وقود» به معنای چیزی است که به آن آتش روشن می کنند; یعنی، ماده سوختی و قابل اشتعال.

 

10 - دوزخ، دارای نگهبانان و گماشتگانی از فرشتگان است.

 

علیها ملـئکة

 

11 - فرشتگانِ نگهبان و گماشته بر دوزخ، درشتخوی و سختگیراند.

 

علیها ملـئکة غلاظ شداد

 

12 - فرشتگان نگهبان دوزخ، تسلیم محض خدا هستند و هرگز از فرمان او سرپیچی نمی کنند و از چارچوب آن خارج نمی شوند.

 

لایعصون اللّه ما أمرهم

 

13 - برخورد خشن و سختگیرانه نگهبانان دوزخ، به فرمان الهی بوده و هرگز از آن نمی کاهند و یا متوقف نمی شوند.

 

علیها ملـئکة غلاظ شداد لایعصون اللّه ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون

یادآوری عصمت و فرمانبری فرشتگان ـ پس از ذکر برخورد خشن و سختگیرانه آنان با دوزخیان ـ می تواند اشاره به مطلب یاد شده باشد.

 

14 - فرشتگان، مصون از خطا و معصوم از گناه و نافرمانی اند.

 

لایعصون اللّه ما أمرهم و یفعلون ما یؤمرون

برداشت یاد شده، با توجه به این نکته است که جمله «لایعصون اللّه...» عصمت فرشتگان و «یفعلون ما یؤمرون» اشاره به مصونیت آنان از خطا در انجام وظایف داشته باشد.

 

15 - «أبی بصیر قال: سألت أباعبداللّه(ع) عن قول اللّه: «قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً وقودها الناس و الحجارة» قلت: هـذه نفسی أقیها فکیف أقی أهلی؟ قال: تأمرهم بما أمرهم اللّه و تنهاهم عمّا نهاهم اللّه عنه فإن أطاعوک کنتَ قد وقیتَهم و إن عصوک فکنتَ قد قضیتَ ما علیک;(1)

 

ابی بصیر گوید: از امام صادق(ع) درباره سخن خداوند: «قوا أنفسکم و أهلیکم ناراً...» سؤال کردم و گفتم: نفس خود را از آتش حفظ می کنم; چگونه خانواده خود را حفظ کنم؟ فرمود: آنان را به آنچه خداوند امر فرموده، امر کن و از آنچه خدا نهی فرموده، نهی کن. پس اگر از تو پیروی کردند، تو آنان را حفظ نموده ای و اگر نافرمانی کردند، تو تکلیف خود را انجام داده ای».

 

16 - «عن رسول اللّه(ص): ...إنّما تلک الحجارة الکبریت;(2)

 

از رسول خدا [درباره «حجارة» در آیه «ناراً وقودها النّاس و الحجارة»] روایت شده: آن سنگ [که آتش افروز جهنّم است ]همان گوگرد است».

تربیت

اولویت در تربیت 6; عوامل مؤثر در تربیت 8

تزکیه

اهمیت تزکیه 6; توصیه به تزکیه 1

جامعه

عوامل اصلاح جامعه 7

جهنم

آتشگیره جهنم 9; اطاعت نگهبانان جهنم 12، 13; بداخلاقی نگهبانان جهنم 11; روش برخورد نگهبانان جهنم 11، 13; سختگیری نگهبانان جهنم 11، 13; سنگهای جهنم 9، 16; موجبات جهنم 1، 2; نگهبانان جهنم 10

جهنمیان

نقش جهنمیان 9

خانواده

اهمیت تربیت خانواده 3، 7; اهمیت محافظت از خانواده 2; خیرخواهی برای خانواده 3; عوامل شقاوت خانواده 2; عوامل مؤثر در تربیت خانواده 5; محدوده مسؤولیت سرپرست خانواده 15; مسؤولیت سرپرست خانواده 3; نقش سرپرست خانواده 5

خدا

تعلیم اوامر خدا 15; تعلیم نواهی خدا 15; توصیه های خدا 1، 2; مجریان اوامر خدا 12، 13

خطا

عصمت از خطا 14

روایت 15، 16

زن

خطر انحراف زنان مؤمن 4; خطر گناه زنان مؤمن 4

شقاوت

عوامل شقاوت 1

عقیده

آثار عقیده به معاد 8

گناه

عصمت از گناه 14

مؤمنان

توصیه به مؤمنان 1، 2; مسؤولیت مؤمنان 1، 2

مرد

خطر انحراف مردان مؤمن 4; خطر گناه مردان مؤمن 4

ملائکه

عصمت ملائکه 14; ملائکه جهنم 10

پی نوشت ها :

1. تفسیر قمی، ج 2، ص 377; نورالثقلین، ج 5، ص 372، ح 20.

2. بحارالأنوار، ج 17، ص 364، ح 5; تفسیر برهان، ج 4، ص 355، ح 9.