تفسیر آیات قرآن کریم – سوره الضحی– آیه10- کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ

و سائل را به تندی مران.

1 - خداوند، پیامبر(ص) را از رد درخواست گدایان و راندن خشونت آمیز آنان از خود، برحذر داشت.

و أمّا السائل فلاتنهر

«نَهْر» (مصدر «لاتنهر»); یعنی، کسی را با فریاد خشونت آمیز از خود راندن. (مفردات راغب)

2 - راندن سائل از خود و بازداشتن او از تقاضای کمک، رفتاری ناپسند و مورد نهی خداوند

و أمّا السائل فلاتنهر

3 - لزوم انفاق به کمک خواهان مستمند

و أمّا السائل فلاتنهر

4 - خداوند، با یادآوری دوران فقر پیامبر(ص) و امدادهای خویش به آن حضرت، او را بر انفاق به مستمندان فرمان داد.

و وجدک عائلاً فأغنی ... و أمّا السائل فلاتنهر

5 - از خود راندن اهل تحقیق و بی پاسخ گذاشتن سؤالات آنان، نکوهیده و ناروا است.

و أمّا السائل فلاتنهر

«سائل»، کلمه ای است مطلق و بر پرسشگران و اهل تحقیق نیز قابل تطبیق است.

6 - خداوند، با بیان هدایت های خویش به پیامبر(ص) و رهانیدن آن حضرت از ناآگاهی ها، او را به آموختن دانسته های خود به جویندگان آن تشویق کرد.

و وجدک ضالاًّ فهدی ... و أمّا السائل فلاتنهر

7 - نعمت های خداوند، فراتر از خواسته های او از انسان است.

فـاوی ... فأغنی ... فلاتقهر ... فلاتنهر

خداوند، در بیان نعمت هایش بر پیامبر(ص)، از پناه دادن و ثروتمند ساختن آن حضرت سخن می گوید; ولی در مقابل او را تنها به مقهور نساختن یتیم و جواب رد ندادن به سائل مکلف می سازد. مقایسه این دو روش، و جنبه اثباتی و سلبی در آنها، بیانگر نکته یاد شده است.

8 - توجّه به رسیدن عطای خداوند، پیش از کمک خواستن از او، زمینه پرهیز از دریغ داشتن کمک، به کسانی است که دست نیاز به سوی انسان دراز می کنند.

و وجدک عائلاً فأغنی ... و أمّا السائل فلاتنهر

خداوند در آیات پیشین، پیامبر(ص) را متوجّه ساخت که به مجرد فقیر یافتن آن حضرت، وی را غنی ساخت و اکنون از او می خواهد که از رد حاجتمندان ـ آن هم پس از اظهار نیاز کردن آنان ـ بپرهیزد. مقایسه آن عطا و این فرمان، بیانگر برداشت یاد شده است.

استمداد

استمداد از خدا 8

انفاق

اهمیت انفاق 3، 4

تعلیم

تشویق به تعلیم 6

خدا

اوامر خدا 4; اهمیت نعمتهای خدا 7; تشویقهای خدا6; تعالیم خدا 6; خواسته های خدا 7; نواهی خدا 1، 2

ذکر

آثار ذکر 8; ذکر تاریخ محمد(ص) 4; ذکر عطایای خدا 8; ذکر هدایت محمد(ص) 6; ذکر هدایتهای خدا 6

عمل

عمل ناپسند 2، 5

فقرا

زمینه انفاق به فقرا 8

متکدیان

انفاق به متکدیان 3; نهی از رد متکدیان 1، 2; نهی از غضب بر متکدیان 1

محققان

اهمیت پاسخ محققان 5; سرزنش رد پاسخ محققان 5

محمد(ص)

انفاق محمد(ص) 4; تاریخ محمد(ص) 4; تشویق محمد(ص) 6; تکلیف محمد(ص) 4; معلم محمد(ص) 6; نهی به محمد(ص) 1