تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الجاثیه- آیه17 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَآتَیْنَاهُم بَیِّنَاتٍ مِّنَ الْأَمْرِ فَمَا اخْتَلَفُوا إِلَّا مِن بَعْد مَا جَاءهُمْ الْعِلْمُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ إِنَّ رَبَّکَ یَقْضِی بَیْنَهُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ
و دلیل هایی روشن از امر [دین] به آنان دادیم، پس اختلاف نکردند، مگر پس از آن که علم [به حقیقت] برایشان حاصل شد [و این اختلاف] از روی تجاوزطلبی [بود] که در میان آنان وجود داشت، همانا پروردگار تو روز قیامت میان آنها درباره آنچه در آن اختلاف می کردند قضاوت خواهد کرد.
1 - اعطای دلایل آشکار از سوی خداوند به بنی اسرائیل، درباره شریعت موسی
و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر
«من» در «من الأمر» می تواند به معنای «فی» باشد و کلمه «الأمر» اشاره به کتاب و شریعت موسی(ع) داشته باشد.
2 - معجزات پیامبران، نشأت یافته از عالم امر *
و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر
ممکن است «بیّنات» به معنای معجزات و «من» نشویه باشد.
3 - پدید آمدن اختلاف در میان بنی اسرائیل، در پی اتمام نعمت و حجت الهی بر آنان
و لقد ءاتینا بنی إسرءیل الکتـب و الحکم ... و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر فما اختلفوا إلاّ من بعد
4 - اختلاف بنی اسرائیل در مسائل دینی و اجتماعی، اختلافی آگاهانه و معلول جاه طلبی و تجاوزگری آنان
فما اختلفوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم بغیًا بینهم
«فاء» در «فما اختلفوا» اختلاف بنی اسرائیل را بر «آتینا بنی اسرائیل الکتاب و الحکم...» تفریع کرده است; یعنی، ما به بنی اسرائیل هم شریعت دادیم و هم اقتدار و حکومت اما آنان به اختلاف گراییدند. این اختلاف در آیه شریفه مطلق است که می تواند شامل مسائل دینی و اجتماعی (کتاب و حکومت) باشد.
5 - روحیه تجاوزگری و زیاده خواهی، از عوامل عمده اختلافات بشری در طول تاریخ
فما اختلفوا ... بغیًا بینهم
از این که خداوند، تنها علت اختلاف بنی اسرائیل را «بغی» دانسته است ـ با استفاده از «مفعول لاجله» بودن «بغیاً...» ـ نقش مهم این عامل در پیدایش اختلافات استفاده می شود.
6 - توسعه اقتصادی، فرهنگی و رشد دانش دینی، به تنهایی نمی تواند تضمین کننده وحدت و همدلی اجتماعی باشد.
رزقنـهم من الطیّبـت و فضّلنـهم علی العـلمین . و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر فما اختلفوا إلاّ ... بغیًا بینهم
در آیه قبل، سخن از اعطای کتاب، حکومت، نبوت، روزی های پاکیزه و شرافت اجتماعی که خداوند در پی رسالت موسی(ع) به بنی اسرائیل عطا فرمود; ولی این آیه «بغی» و تجاوزگری را از صفاتی شمرده است که در چنین جامعه ای باعث پیدایش اختلاف گردید و حتی آن فرهنگ و اقتصاد شکوفا و معارف روشن نیز نتوانست این روحیه را از میان ببرد.
7 - داوری حتمی خداوند در قیامت، نسبت به اختلاف های ناروا و تجاوزگرانه بنی اسرائیل
إنّ ربّک یقضی بینهم یوم القیـمة
8 - اختلاف و تفرقه با انگیزه زیاده خواهی و تجاوزگری، نکوهیده و مورد تهدید خداوند
فما اختلفوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم بغیًا بینهم إنّ ربّک یقضی بینهم یوم القیـمة
ذکر «إنّ ربّک...» ـ در پی یادآوری اختلافات آگاهانه و تجاوزگرانه بنی اسرائیل ـ می تواند هشداری برای تمامی جوامع تفرقه گرا و تجاوزپیشه باشد.
9 - داوری پروردگار در قیامت میان انسان ها، پایانی بر همه خصومت ها و اختلاف های آنان خواهد بود.
إنّ ربّک یقضی بینهم یوم القیـمة
10 - داوری پروردگار میان انسان ها و فیصله دادن به همه خصومت های آنان، جلوه ای از ربوبیت او است.
إنّ ربّک یقضی بینهم یوم القیـمة فیما کانوا فیه یختلفون
11 - ارائه نشانه های روشن درباره قرآن و اسلام و پیامبراکرم(ص)، از سوی خداوند به بنی اسرائیل
و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر
برداشت یاد شده بنابراین نکته است که «الأمر» اشاره به مسأله حقانیت دین اسلام و رسالت پیامبراکرم(ص) باشد; که آیات پیشین اساساً درباره آن بود و در آیات بعد نیز مورد توجه قرار گرفته است.
12 - اختلاف یهود درباره رسالت پیامبراکرم(ص)، اختلافی مغرضانه و جاه طلبانه*
و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر فما اختلفوا إلاّ من بعد ما جاءهم العلم ... إنّ ربّک یقضی بینهم یوم القیـمة
برداشت بالا بدان احتمال است که «الأمر» نظر به رسالت پیامبراکرم(ص) داشته باشد. در این صورت اختلاف بنی اسرائیل نیز مربوط به همین مسأله می شود.
13 - تهدید یهود از سوی خداوند، به خاطر اختلاف های مغرضانه و جاه طلبانه آنان در امر رسالت پیامبراکرم(ص) *
بیّنـت من الأمر ... إنّ ربّک یقضی بینهم یوم القیـمة فیما کانوا فیه یختلفون
14 - اختلاف یهود درباره رسالت پیامبراکرم(ص) اختلافی ریشه دار و دیرپا*
و ءاتینـهم بیّنـت من الأمر ... فیما کانوا فیه یختلفون
در صورتی که «الأمر» اشاره به رسالت پیامبراکرم(ص) داشته باشد; اختلاف مستمری که از «کانوا فیه یختلفون» استفاده می شود، ریشه دار بودن اختلافات آنان را درباره رسالت پیامبراکرم(ص) می رساند.
اتحاد
عوامل اتحاد 6
اختلاف
سرزنش اختلاف 8; عوامل اختلاف 5
اسلام
دلایل حقانیت اسلام 11
اقتصاد
آثار توسعه اقتصاد ی 6
انبیا
منشأ معجزه انبیا 2
بنی اسرائیل
آثار تجاوزگری بنی اسرائیل 4; آثار جاه طلبی بنی اسرائیل 4; اتمام حجت بر بنی اسرائیل 3; اتمام نعمت بر بنی اسرائیل 3; اختلاف بنی اسرائیل 7; اختلاف اجتماعی بنی اسرائیل 4; اختلاف دینی بنی اسرائیل 4; بنی اسرائیل و اسلام 11; بنی اسرائیل و قرآن 11; بنی اسرائیل و محمد(ص) 11; تاریخ بنی اسرائیل 4; تجاوزگری بنی اسرائیل 7; زمینه اختلاف بنی اسرائیل 3; عوامل اختلاف بنی اسرائیل 4
تجاوزگری
آثار تجاوزگری 5; سرزنش تجاوزگری 8
خدا
آثار قضاوت اخروی خدا 9; آثار قضاوت خدا 10; تعالیم خدا 11; تهدیدهای خدا 8، 13; سرزنشهای خدا 8; عطایای خدا به بنی اسرائیل 1; قضاوت اخروی خدا 7; نشانه های ربوبیت خدا 10
عالم امر
نقش عالم امر 2
علم
آثار رشد علمی 6
فرهنگ
آثار توسعه فرهنگی 6
قرآن
دلایل حقانیت قرآن 11
قیامت
قضاوت در قیامت 7، 9، 10
محمد(ص)
اختلاف درباره محمد(ص) 12، 13، 14; دلایل حقانیت محمد(ص) 11
موسی(ع)
دین موسی(ع) 1
یهود
آثار اختلاف یهود 13; اختلاف یهود 14; تاریخ یهود 14; تهدید یهود 13; جاه طلبی یهود 12، 13; فلسفه اختلاف یهود 12; یهود و محمد(ص) 14