تفسیر آیات قرآن کریم- سوره الفتح- آیه17 – کتاب تفسیرراهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
لَیْسَ عَلَی الْأَعْمَی حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَی الْمَرِیضِ حَرَجٌ وَمَن یُطِعِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَن یَتَوَلَّ یُعَذِّبْهُ عَذَابًا أَلِیمًا
بر نابینا و بر لنگ و بر مریض گناهی نیست [اگر در جهاد شرکت نکنند] و هر کس خدا و رسولش را اطاعت کند او را به باغ هایی در می آورد که از پایین آنها نهرها جریان دارد و هر کس روی بگرداند به عذابی دردآور عذابش می کند.
1 - افراد نابینا، لنگ و مریض، معاف از شرکت در جنگ
لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج
2 - تکالیف و مسؤولیت های الهی، برای انسان ها متناسب با امکانات و توان آنان
لیس علی الأعمی حرج ... و لا علی المریض حرج
3 - افراد مریض و ناتوان از شرکت در سفر حدیبیه، نگران از عدم حضور خود و همراهی نکردن مسلمانان در آن سفر *
لیس علی الأعمی حرج و لا علی الأعرج حرج و لا علی المریض حرج
توبیخ شدید متخلّفان از سفر حدیبیه در آیات گذشته و استثنای معذوران در این آیه; بیانگر آن است که مؤمنان معذور، نگران آن بوده اند که مشمول توبیخ خداوندباشند. خداوند در این آیه، به رفع این نگرانی آنان پرداخته است.
4 - باغ های بهشت، با نهرهای همیشه جاری، پاداش الهی به شرکت کنندگان در جهاد و نبرد با دشمنان دین
و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت تجری
با توجه به این که سیاق آیات، در رابطه با جنگ و جهاد می باشد; مراد از «من یطع...» کسی است که فرمان جهاد را اطاعت کرده است.
5 - اطاعت از رسول خدا، عین اطاعت از خدا است.
و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت
از عطف رسول به «اللّه» ـ بدون تکرار فعل «یطع» ـ مطلب بالا قابل برداشت است.
6 - پیامبراکرم(ص)، دارای حق ولایت و فرماندهی بر انسان ها
و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت
7 - روح تسلیم و اطاعت از خدا و رسول او، ملاک اصلی ورود به بهشت
و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت تجری من تحتها الأنهـر
موضوع قرار گرفتن اطاعت به جای هر عنوان دیگری، می تواند اشاره به مطلب بالا باشد.
8 - اهمیت نقش نهرهای بهشت، در زیبایی و جذابیت آن
جنّـت تجری من تحتها الأنهـر
از این که خداوند، تنها وصفی را که برای باغ های بهشت یاد کرده وصف «تجری...» است; مطلب یاد شده استفاده می شود.
9 - باغ های بهشت، دارای ویژگی های مادی *
جنّـت تجری من تحتها الأنهـر
آنچه از ظاهر آیه شریفه استفاده می شود، این است که وعده های الهی به وجود باغ های بهشتی، بیانی نمادین و کنایی نیست; بلکه بیانگر عینیتی ملموس است.
10 - افراد ناتوان از جهاد، همانند مجاهدان، برخوردار از بهشت در صورت داشتن روح اطاعت در برابر خدا و رسول او
لیس علی الأعمی حرج ... و من یطع اللّه و رسوله جنّـت
برداشت بالا بنا بر این نکته است که «من یطع...» جواب سؤال مقدر باشد، زیرا پس از رفع حکم جهاد از افراد ناتوان، ممکن است سؤال شود که: چرا این گروه از فیض جهاد محروم اند؟ خداوند در جواب می فرماید: آنان نیز اگر مطیع باشند، همانند مجاهدان، از پاداش الهی برخوردار خواهند بود.
11 - لزوم تلاش در اجرای فرمان الهی در حد توان، حتی با معاف بودن از برخی مراتب آن *
لیس علی الأعمی حرج ... و من یطع اللّه و رسوله یدخله جنّـت
بیان «من یطع...» ـ پس از «لیس علی الأعمی...» ـ ممکن است بیانگر این نکته باشد که: گر چه افراد ناتوان، از شرکت در جنگ معاف اند; اما آنان با زنده داشتن روح اطاعت و تلاش در اجرای فرمان های الهی و شرکت در خدمات پشت جبهه، می توانند به فیض و پاداش جهاد دست یابند.
12 - روی گردانان از اطاعت خدا و رسول او و جهاد در راه الهی گرفتار عذابی بس درد ناک
و من یتولّ یعذّبه عذابًا ألیمًا
اسلام
تاریخ صدر اسلام 3
اطاعت
آثار اطاعت از خدا 7، 10; آثار اطاعت از محمد(ص) 5، 7، 10; اطاعت از خدا 5; اهمیت اطاعت از خدا 11
بهشت
اهمیت نهرهای بهشت 8; پاداش بهشت 4; زیبایی بهشت 8; عوامل جذابیت بهشت 8; موجبات بهشت 7; نهرهای بهشت 4; ویژگیهای باغهای بهشت 4، 9
بیمار
معذوریت بیمار 1; نگرانی بیمار 3
تسلیم
آثار تسلیم به خدا 7
تکلیف
تلاش در عمل به تکلیف 11; شرایط تکلیف 2; قدرت در تکلیف 1، 2
جهاد
عذاب معرضان از جهاد 12; معذوران از جهاد 1; معذوران از جهاد در بهشت 10; نگرانی معذوران از جهاد 3
حدیبیه
نگرانی متخلفان از مسافرت به حدیبیه 3
حقوق
حق ولایت 6
خدا
پاداشهای خدا 4
صلح حدیبیه
قصه صلح حدیبیه 3
عذاب
عذاب دردناک 12; مراتب عذاب 12
کور
معذوریت کور 1
لنگ
معذوریت لنگ 1
مجاهدان
پاداش اخروی مجاهدان 4; مجاهدان در بهشت 10
محمد(ص)
حقوق محمد(ص) 6; عذاب معرضان از محمد(ص) 12; ولایت محمد(ص) 6
معرضان ازخدا
عذاب معرضان ازخدا 12
تصاویر ضمیمه
