تفسیر آیات قرآن کریم – سوره التحریم– آیه5– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

عَسَی رَبُّهُ إِن طَلَّقَکُنَّ أَن یُبْدلَهُ أَزْوَاجًا خَیْرًا مِّنکُنَّ مُسْلِمَاتٍ مُّؤْمِنَاتٍ قَانِتَاتٍ تَائِبَاتٍ عَابدَاتٍ سَائِحَاتٍ ثَیِّبَاتٍ وَأَبْکَارًا

اگر شما را طلاق دهد امید است پروردگارش به جای شما همسرانی بهتر از شما به او بدهد که تسلیم [امر خداوند]، مؤمن، فرمانبردار، اهل توبه، عبادت پیشه، اهل روزه، بیوه و یا دوشیزه باشند.

 

1 - تهدید شدن همسران خطاکار پیامبراکرم(ص) از سوی خداوند به طلاق، در صورت ادامه راه خطای خویش و ترک توبه

 

عسی ربّه إن طلّقکنّ أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ

از لحن آیه شریفه استفاده می شود که این آیه در مقام تهدید و هشدار است تا بلکه موجب بیداری و تنبّه همسران رسول خدا شود; نه این که پیامبر(ص) تصمیم بر طلاق آنان داشت. گفتنی است اقدام نکردن پیامبر(ص) به طلاق همسرانش، مؤید همین مطلب است.

 

2 - جایگزینی همسرانی شایسته تر برای پیامبر(ص)، در صورت عزم آن حضرت به طلاق زنان خطاکار خویش

 

عسی ربّه إن طلّقکنّ أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ

 

3 - وجود زنانی شایسته تر از همسران خطاکار پیامبر(ص)، برای همسری آن حضرت

 

أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ

تهدید به جایگزینی زنان بهتر، نشان دهنده وجود چنین اشخاصی در جامعه آن زمان است.

 

4 - داشتن همسر، امری لازم برای پیامبر(ص)

 

أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ

از تهدید خداوند به جایگزین کردن زنانی دیگر ـ نه صرف طلاق ـ به جای همسران رسول خدا، مطلب یاد دشده قابل استفاده است.

 

5 - تشویق و ترغیب همسران خطاکار پیامبراکرم(ص) از سوی خداوند، به توبه و هماهنگ کردن خود با شرایط و برنامه های زندگی آن حضرت

 

إن تتوبا إلی اللّه ... عسی ربّه إن طلّقکنّ أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ

هشدار به طلاق و جایگزینی همسران دیگر ـ پس از توصیه به توبه ـ در حقیقت نوعی تشویق و ترغیب همسران خطاکار پیامبر(ص) به توبه و اصلاح رفتار خویش است.

 

6 - تسلیم در برابر خداوند، ایمان به او، فرمانبری از او، توبه، عبادت و روزه داری، از اوصاف زنان شایسته در نگاه وحی

 

أزوجًا خیرًا منکنّ مسلمـت مؤمنـت قـنتـت تـئبـت عـبدت سـئحـت

«قنوت» (مصدر «قانتات») به معنای اطاعت همراه با خضوع است (مفردات راغب). «سیاحت» (ماده «سائحات») به معنای سیر در زمین به منظور عبادت است. اهل لغت و مفسران گفته اند: از آن جا که روزه داران، تمام روز را بدون غذا سپری می کنند، به آنان «سائح» می گویند (برگرفته از لسان العرب).

 

7 - روزه، دارای جایگاهی بس بلند در میان اعمال عبادی

 

عـبدت سـئحـت

ذکر اختصاصی روزه داران پس از عبادت کنندگان ـ با آن که روزه خود جزو عبادت است ـ می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد.

 

8 - هجرت در راه خداوند، از اوصاف زنان شایسته و از ارزش های والا و ملاک های برتری*

 

خیرًا منکنّ ... سـئحـت

مقصود از «سائحات» می تواند هجرت کنندگان باشد; زیرا مهاجران، همان کسانی اند که برای حفظ دین خود و انجام تکالیف الهی، به سرزمینی دیگر سفر می کنند و بیشتر زنان مسلمان و همه همسران پیامبر(ص)، از مهاجران بودند و این خود از افتخارات هر مسلمانی به شمار می آمد.

 

9 - اسلام، ایمان، فرمانبری، توبه، عبادت، روزه داری [و هجرت] از ارزش های والا و ملاک های برتری در دیدگاه وحی

 

خیرًا منکنّ مسلمـت ... سـئحـت

برداشت یاد شده، از آن جا است که اوصاف پسندیده یاد شده، اختصاص به زنان ندارد; زیرا چنین اوصافی و مشابه آنها، در قرآن برای مردان نیز یاد شده است (مانند سوره احزاب، آیه 35).

 

10 - نقش مثبت و سازنده اسلام، ایمان، فرمانبری، توبه و روزه داری در زندگی مشترک میان زنان و مردان

 

أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ مسلمـت ... سـئحـت

یادآوری اوصاف یاد شده برای زنان شایسته، در خلال نقل ماجرای نزاع میان پیامبر(ص) و همسرانش، می تواند بیانگر مطلب یاد شده باشد.

 

11 - دوشیزگی در مقایسه با ارزش های والای زنان (همچون اسلام، ایمان، فرمانبری، توبه و روزه داری زنان) دارای نقش درجه دوم در زندگی مشترک میان زنان و مردان

 

ثیّبـت و أبکارًا

یادآوری دو وصف «دوشیزگی» و «بیوه بودن زنان»، می تواند اشاره به نکته یاد شده باشد; زیرا مفاد آیه شریفه این است که زنان بهتری با چنین اوصافی، جایگزین شما خواهند شد; چه بیوه باشند و چه دوشیزه.

 

12 - طلاق زنان، باید پس از تلاش برای رفع نقص ها و ضعف های آنان و بی نتیجه ماندن آن باشد.

 

إن تتوبا إلی اللّه ... عسی ربّه إن طلّقکنّ أن یبدّله أزوجًا خیرًا منکنّ ... ثیّبـت و أبکارًا

برداشت یاد شده، از شیوه و مراحل برخورد خداوند با همسران رسول خدا، استفاده می شود; زیرا در آغاز، آنان را به توبه و اصلاح رفتار خویش ترغیب فرمود و سپس آنان را به طلاق تهدید کرد.

 

13 - «و قال الصادق(ع): إنّی لأکره للرجل أن یموتَ و قد بقیتْ علیه خَلَّةٌ من خِلال رسول اللّه(ص) لم یأتها، فقلتُ له: فهل تمتّع رسولُ اللّه(ص)؟ قال: نعم و قرأ هـذه الآیة «و إذ أسرّ النبیّ إلی بعض أزواجه حدیثاً... ثیّبات و أبکاراً»;(1)

 

امام صادق(ع) فرمود: من برای مرد، خوش ندارم که از دنیا برود در حالی که سنتی از سنت های رسول خدا مانده باشد که آن را به جا نیاورد. [راوی] سؤال کرد: آیا رسول خدا(ص) متعه گرفت، حضرت فرمود: آری و این آیه را قرائت نمود: و إذ أسرّ النبیّ إلی بعض أزواجه حدیثاً...».(1)

(1)بنابر قولی رسول خدا(ص) ماریه را آزاد کرد و با او ازدواج موقت نمود. و اشاره حدیث به این جریان است.

ارزشها 9

ملاک ارزشها 8 9

اسلام

آثار اسلام 10; ارزش اسلام 9، 11

اطاعت

آثار اطاعت 10; ارزش اطاعت 9، 11; اطاعت از خدا 6

ایمان

آثار ایمان 10; ارزش ایمان 9، 11; ایمان به خدا 6

بکارت

ارزش بکارت 11

تسلیم

تسلیم به خدا 6

توبه

آثار توبه 10; ارزش توبه 9، 11; تشویق به توبه 5

خانواده

عوامل مؤثر در زندگی خانوادگی 10

خدا

تشویقهای خدا 5; تهدیدهای خدا 1

روایت 13

روزه

آثار روزه 10; ارزش روزه 9، 11; اهمیت روزه 7

زن

توبه زن 6; روزه داری زن 6; زن شایسته در دوران محمد(ص) 2، 3; صفات زنان شایسته 6; صفات زنان صالح 8; عبادت زن 6; ملاک برتری زنان 8، 11

طلاق

آداب طلاق 12; احکام طلاق 12; تهدید به طلاق 1

عبادت

ارزش عبادت 9

محمد(ص)

ازدواج موقت محمد(ص) 13; اهمیت همسر برای محمد(ص) 4; تشویق همسران محمد(ص) 5; تهدید همسران محمد(ص) 1; جایگزینی همسران محمد(ص) 2; سیره محمد(ص) 13; قصه همسران محمد(ص) 2، 3

هجرت

ارزش هجرت در راه خدا 8، 9

پی نوشت ها :

1. من لایحضره الفقیه، ج 3، ص 397، ح 33; نورالثقلین، ج 5، ص 369، ح 7.