تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 69 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
یَا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لَا تَکُونُوا کَالَّذینَ آذَوْا مُوسَی فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُوا وَکَانَ عِندَ اللَّهِ وَجِیهًا
ای کسانی که ایمان آورده اید! مانند کسانی نباشید که موسی را [با اتّهام] آزار دادند، پس خدا او را از آنچه گفتند تبرئه کرد و او نزد خداوند آبرومند بود.
1 - حضرت موسی(ع)، مورد آزار و اذیت قوم خود بوده است.
لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی
2 - خداوند، از اتهامی که قوم موسی به آن حضرت وارد کردند، دفاع کرد و او را از آن مبرّا دانست.
لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی فبرّأه اللّه ممّا قالوا
«برّأه اللّه ممّا قالوا» قرینه است بر این که مراد از اذیت به موسی(ع)، تهمت و افترا بوده است.
3 - حضرت موسی(ع)، شخصیتی وجیه و آبرومند در پیش گاه خداوند بود.
و کان عند اللّه وجیهًا
4 - وجاهت و آبرومندی موسی(ع) در پیش گاه خداوند، سبب شد که خداوند، وی را از اتهام قوم اش، بری بداند.
لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی فبرّأه اللّه ممّا قالوا و کان عند اللّه وجیهًا
«و کان عنداللّه وجیهاً» به منزله تعلیل برای «برّأه اللّه ممّا قالوا» است.
5 - تهمت به موسی(ع)، موجب آزردگی و اذیت آن حضرت بود.
لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی فبرّأه اللّه ممّا قالوا
6 - مسلمانان، مجاز نیستند که همانند قوم موسی بوده و پیامبر(ص) را مورد آزار و اذیت قرار دهند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی
7 - مسلمانان، از تهمتی که قوم موسی به او زده بود، ناخشنود بودند.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی
از این که خداوند، برای نهی مؤمنان از آزار پیامبر(ص) به جای فرمان صریح، فرموده است: «مانند قوم موسی نباشید که او را با تهمت آزردند»، می توان به دست آورد که مؤمنان، خود، از کار قوم موسی، ناخشنود بوده اند و خداوند، از این تشبیه، برای تفهیم مقصود بهره گرفته است.
8 - استفاده از رخدادهای تاریخی، شیوه ای قرآنی جهت تفهیم معارف آسمانی به مردم است.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی فبرّأه اللّه ممّا قالوا
9 - پیامبراکرم(ص) دارای شخصیتی والا در پیش گاه خداوند و مورد عنایت ویژه او بود.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی فبرّأه اللّه
10 - حضور در زمره مؤمنان، مقتضی پرهیز از آزار و اذیت پیامبرخدا(ص) بود.
یـأیّها الذین ءامنوا لاتکونوا کالذین ءاذوا موسی
ندا به «یا أیّها الذین آمنوا» می تواند به منظور تشویق مخاطبان برای عدم اذیت پیامبر(ص) باشد.
11 - «عن أبی عبداللّه(ع): إنّ بنی اسرائیل کانوا یقولون لیس لموسی ما للرجال! و کان موسی إذا أراد الإغتسال یذهب إلی موضع لایراه أحد من الناس و کان یوماً یغتسل علی شطّ نهر و قد وضع ثیابه علی صخرة فأمر اللّه الصخرة فتباعدت عنه حتّی نظر بنوإسرائیل إلیه فعلموا أنّه لیس کما قالوا، فأنزل اللّه «یاأیّها الذین آمنوا لاتکونوا...»;(1)
از امام صادق(ع) روایت شده که بنی اسراییل درباره حضرت موسی(ع) می گفتند: او فاقد آلت مردانگی است! روش موسی برای شست وشوی خود آن بود که به مکانی می رفت که دیده نشود. روزی، خود را در کنار رودی می شست و لباس خود را بر صخره ای گذاشته بود. خداوند، به آن صخره فرمان داد (از موسی دورشو!) و صخره، از او دور شد. تا آن که بنی اسراییل، موسی(ع) را در آن حال (عریان) دیدند، پس دانستند که آن طور که می گفتند نیست. پس خداوند (با اشاره به این داستان) فرمود: یاأیّها الذین آمنوا لاتکونوا...».
12 - «فی مجمع البیان: إنّ موسی و هارون صعدا الجبل، فمات هارون فقالت بنوإسرائیل: أنت قتلته! فأمر اللّه الملائکة فحملته حتّی مرّوا به علی بنی إسرائیل و تکلّمت الملائکة بموته حتّی عرفوا أنّه قد مات و برّأه اللّه من ذلک عن علیّ(ع)؛(2)
از حضرت علی(ع): در مورد این سخن خدا: «یا أیّها الذین آمنوا لاتکونوا کالذین آذوا موسی» روایت شده که موسی(ع) و هارون به کوهی بالا رفتند و هارون، آن جا وفات کرد. پس بنی اسراییل، به موسی گفتند: تو او را کشته ای! خداوند به ملائکه فرمان داد و آنان جنازه هارون را حمل کردند و بر بنی اسراییل عبور دادند و ملائکه، از مرگ هارون سخن گفتند، تا این که بنی اسراییل دانستند هارون، مرده است و خداوند، بدین گونه موسی(ع) را از این اتهام تبرئه کرد».
بنی اسرائیل
اذیتهای بنی اسرائیل 1; تهمتهای بنی اسرائیل 2، 5
تاریخ
نقش تاریخ 8
دین
ارائه نمونه عینی در تفهیم دین 8; روش تفهیم دین 8
روایت 11، 12
محمد(ص)
اجتناب از اذیت محمد(ص) 10; اذیت محمد(ص) 6; مقامات محمد(ص) 9
مسلمانان
مسؤولیت مسلمانان 6، 10; نارضایتی مسلمانان از تهمت به موسی(ع) 7
موسی(ع)
آبرومندی موسی(ع) 3; آثار آبرومندی موسی(ع) 4; اذیت موسی(ع) 1، 5; تبرئه موسی(ع) 2، 11، 12; تهمت به موسی(ع) 2، 5، 11، 12; دفاع از موسی(ع) 2; عوامل تبرئه موسی(ع) 4; قصه موسی(ع) 1، 2، 5
پی نوشت ها :
1 - تفسیر قمی، ج 2، ص 197; نورالثقلین، ج 4، ص 308، ح 250.
2 - مجمع البیان، ج 8، ص 583; نورالثقلین، ج 4، ص 309، ح 254.
تصاویر ضمیمه
