تفسیر آیات قرآن کریم – سوره أحزاب – آیه 23 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَیْهِ فَمِنْهُم مَّن قَضَی نَحْبَهُ وَمِنْهُم مَّن یَنتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدیلًا

از مؤمنان مردانی به آنچه با خدا بر آن عهد بسته بودند صادقانه وفا کردند، پس برخی از آنان عهدشان را به انجام رساندند [و شهید شدند ]و بعضی از آنان در انتظاراند و به هیچوجه [تعّهدشان را] تغییر نداده اند.

1 - برخی از مسلمانان مدینه، بر سر پیمان خود با خدای خویش، وفادار ماندند و از جهاد نگریختند.

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه

به قرینه آیه پانزده ـ که درباره عهد منافقان مبنی بر فرار نکردن از صحنه جنگ است ـ مراد از «ما عاهدوا» می تواند عهد بستن بر فرار نکردن از جهاد باشد.

 

2 - مسلمانان مدینه، با خدا، عهد بسته بودند که از جهاد و رویارویی با دشمن نگریزند.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه

 

3 - وفادارانِ به عهد خود، از مسلمانان مدینه، مردانی مورد ستایش خداوندند.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه

آوردن «رجال» ـ به صورت نکره ـ برای زیادت در تعریف و تمجید است.

 

4 - برخی از مؤمنان، به عهد خویش با خدای خود، وفادار مانده و بر آن پا می فشارند.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه

 

5 - برای تصمیم به انجام دادن عمل خوب و یا ترک امری ناپسند، خوب است که آن تصمیم، به صورت عهدی با خداوند در میان گذاشته شود.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه فمنهم من قضی نحبه

تعبیر از تکلیفی که مؤمنان انجام دادند به «ما عاهدوا اللّه علیه» و نیز آوردن واژه «نحب» ـ که به معنای «نذر» است ـ دلالت می کند که مؤمنان، برای انجام دادن تکلیف شان، آن را به صورت عهدی با خدا در میان گذاشتند و خداوند نیز از چنین کاری ستایش کرده است. این، نشان می دهد که انجام دادن تکلیف به صورت عهد بستن با خدا، امری سزاوار و شایسته است.

 

6 - برخی از مسلمانان مدینه، در عمل به عهد خود با خدا، تا پای جان پیش رفتند.

 

فمنهم من قضی نحبه

«نحب» در لغت، به معنای «نذر واجب» است (مفردات راغب). «قضی نحبه» کنایه از مرگ و یا کشته شدن است.

 

7 - بعضی از مؤمنان، برای وفا کردن به عهد خود، تا پای جان می ایستند.

 

فمنهم من قضی نحبه

 

8 - برخی از صاحبان عهد با خدا، از مسلمانان مدینه، در انتظار فرا رسیدن فرصتی مناسب برای عمل به عهد خویش بودند.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه ... و منهم من ینتظر

 

9 - بعضی از مؤمنانِ صاحب عهد با خدا، در انتظار فرا رسیدن موقعیتی مناسب، برای عمل کردن به آن عهدند.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه ... و منهم من ینتظر

 

10 - برخی از مؤمنان، بر خلاف منافقان، از جهاد و کشته شدن، ترسی ندارند.

 

و إن یأت الأحزاب یودّوا لو أنّهم بادون فی الأعراب ...من المؤمنین رجال ... قضی نحبه و منهم من ینتظر

به قرینه مقابله، احتمال دارد که آیه، در صدد بیان روحیه مؤمنان در مقابل منافقان باشد. در آیات سابق، از منافقانی یاد شده است که از جهاد فرار می کردند و یا دوست داشتند که در صحنه جهاد، حضور نداشته باشند. در این آیه، از مؤمنانی یاد می کند که به عهد خود وفادار ماندند و تا پای جان ایستادند و این نشان می دهد که آنان، ترسی ندارند.

 

11 - صاحبان عهد با خداوند، از مسلمانان مدینه، بر خلاف منافقانِ آن دیار، هیچ گاه از زیر بار عهد خود شانه خالی نکردند.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه ... و ما بدّلوا تبدیلاً

 

12 - وفادار ماندن بر پیمان با خدا و تغییر ندادن آن، امری بس شایسته و سزاوار تمجید است.

 

من المؤمنین رجال صدقوا ما عـهدوا اللّه علیه فمنهم من قضی نحبه و منهم من ینتظر و ما بدّلوا تبدیلاً

ترس

ترس از جهاد 10

جهاد

فرار از جهاد 1، 2

خدا

عهد با خدا 1، 2، 4، 5، 6، 9، 11، 12؛ عهدشکنی با خدا 11

عمل

ترک عمل ناپسند 5; عمل خیر 5

عهد

انتظار وفای به عهد 8، 9; اهمیت وفای به عهد 12; مقامات وفاداران به عهد 3

مؤمنان

شجاعت مؤمنان 10; عهد مؤمنان 9; وفای به عهد مؤمنان 4، 7

مسلمانان مدینه

انتظار مسلمانان مدینه 8; عهد مسلمانان مدینه 2، 6، 8، 11; وفاداری مسلمانان مدینه 11; وفای به عهد مسلمانان مدینه 1، 3، 11

منافقان

ترس منافقان 10

منافقان مدینه

عهدشکنی منافقان مدینه 11