تفسیرآیات قرآن کریم – سوره فرقان – آیه 65 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیه الله هاشمی رفسنجانی

وَالَّذینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا

و آنان که می گویند: پروردگارا! عذاب جهنّم را از ما بگردان که قطعاً عذاب آن همیشگی است.

 

1 ـ بندگان خالص خدا، پیوسته از پروردگارشان خواستار رهایی از عذاب دوزخ اند.

 

و عباد الرحمـن ... و الذین یقولون ربّنا اصرف عنّا عذاب جهنّم

فعل مضارع «یقولون» مفید استمرار است.

 

2 ـ عذاب جهنم، پیوسته و گریزناپذیر است.

 

إنّ عذابها کان غرامًا

«غرام» به معنای عذاب، شرّ دائم و بلای گریزناپذیر است (لسان العرب).

 

3 ـ پیوستگی و گریزناپذیری عذاب جهنم، سبب دست به دعا برداشتن و تضرع بندگان خالص خدا برای رهایی از آن عذاب

 

و الذین یقولون ربّنا اصرف عنّا عذاب جهنّم إنّ عذابهاکان غرامًا

جمله «إنّ عذابها...» در مقام تعلیل برای جمله قبل است; یعنی، به این سبب بندگان خدا از پروردگار خواستار رهایی از عذاب دوزخ اند که چون آن عذاب دائمی و گریزناپذیر است.

 

4 ـ پیوستگی و گریزناپذیری عذاب جهنم، موجب هراسناکی و اضطراب شدید بندگان خالص خدا از سرنوشت اخروی شان

 

إنّ عذابهاکان غرامًا

درخواست رهایی از عذاب و تعلیل آن به این که آن عذاب دائمی و گریزناپذیر است، برداشت فوق را می رساند.

 

5 ـ پیوستگی و گریزناپذیری عذاب جهنم، مقتضی ترس، اضطراب، تضرع و دعا کردن به درگاه الهی برای رهایی از آن

 

ربّنا اصرف عنّا عذاب جهنّم إنّ عذابهاکان غرامًا

 

6 ـ بندگان خالص خدا، مردمی فروتن و خود کم بین در برابر خدا

 

ربّنا اصرف عنّا عذاب جهنّم إنّ عذابهاکان غرامًا

برداشت فوق، با توجه به این نکته است که بندگان خالص خدا، با آن که مردمی شب زنده دار و عابداند، اما باز از عذاب دوزخ در هراس و اضطراب اند.

 

7 ـ مؤمنان نباید به خاطر عبادت و رفتار خوب خود، به عجب و غرور گرفتار آیند و خویشتن را بی نیاز از تضرع و دعا بپندارند.

 

و الذین یبیتون لربّهم ... یقولون ربّنا اصرف عنّا عذاب جهنّم إنّ عذابهاکان غرامًا

 

8 ـ بندگان خالص خدا، بسیار نگران و هراسناک از لغزش خویش و نافرمانی خدا

 

ربّنا اصرف عنّا عذاب جهنّم إنّ عذابهاکان غرامًا

برداشت یاد شده با توجه به این نکته است که عذاب دوزخ برای کیفر دادن مجرمان است. بنابراین ترس عبادالرحمان از عذاب دوزخ، حاکی از آن است که آنان از جرم و خطایی که مرتکب شده اند ـ هر چند ارتکاب جرم از ایشان بسیار کم اتفاق می افتد ـ بسیار نگران و مضطرب اند.

 

9 ـ تشویق خداوند به دعا و تضرع به درگاه الهی و درخواست رهایی از عذاب اخروی

 

و الذین یقولون ربّنا اصرف عنّا ... إنّ عذابهاکان غرامًا

اضطراب

عوامل اضطراب 5

بندگان خدا

اضطراب بندگان خدا 4; ترس بندگان خدا 4; تواضع بندگان خدا 6; دعای بندگان خدا 1; صفات بندگان خدا 6، 8; عوامل تضرع بندگان خدا 3; فلسفه دعای بندگان خدا 3; نگرانی بندگان خدا 8

ترس

ترس از جهنم 4، 5; عوامل ترس 4، 5

تضرع

تشویق به تضرع 9

جهنم

جاودانگی عذابهای جهنم 2، 3، 4، 5; حتمیت عذابهای جهنم 3، 4; درخواست نجات از جهنم 1، 3; ویژگیهای عذاب جهنم 2

خدا

تشویقهای خدا 9

دعا

تشویق به دعا 9; زمینه دعا 5

عُجب

اهمیت اجتناب از عُجب 7

عذاب

درخواست نجات از عذاب اخروی 9

عصیان

نگرانی از عصیان از خدا 8

مؤمنان

مسؤولیت مؤمنان 7

نیازها

نیاز به تضرع 7; نیاز به دعا 7