تفسیرآیات قرآن کریم – سوره فرقان – آیه 61 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیه الله هاشمی رفسنجانی
تَبَارَکَ الَّذی جَعَلَ فِی السَّمَاء بُرُوجًا وَجَعَلَ فِیهَا سرَاجًا وَقَمَرًا مُّنِیرًا
متعالی و والا است آن که در آسمان برج هایی قرار داد و در آن چراغی [روشن] و ماهی تابان پدید آورد.
1 ـ خداوند، منشأ خیرات و برکات
تبارک الذی
«تبارُک» (مصدر «تبارَک») می تواند از «بَرَک» (لَزَم و ثَبَت) و یا از «برکة» (خیر بسیار) باشد. برداشت فوق، بر پایه احتمال دوم است (برگرفته از لسان العرب).
2 ـ خداوند، ذاتی پاینده و حقیقتی جاودانه
تبارک الذی
3 ـ خداوند، در آسمان ها برج ها و منزلگاه هایی برای ستارگان قرار داد.
الذی جعل فی السماء بروجًا
«بروج» (جمع «برج») به معنای قصرها است; ولی مقصود از آن در آیه شریفه ـ مطابق دیدگاه بیشتر مفسران و اهل لغت ـ می تواند دو چیز باشد: 1ـ منازل و قرارگاه های معین برای ستارگان و کواکب. 2- خود کواکب و ستارگان. برداشت یاد شده مبتنی بر دیدگاه نخست است.
4 ـ خداوند در آسمان ها، ستارگانی را آفرید.
الذی جعل فی السماء بروجًا
5 ـ خداوند در آسمان ها خورشید آفرید.
و جعل فیها سراجًا
«سراج» به معنای چراغ است; ولی مقصود از آن در آیه شریفه ـ به قرینه آمدن «القمر» (ماه) ـ خورشید است; چنان که در آیه 16 سوره نوح به خورشید سراج گفته شده است (و جعل الشمس سراجًا).
6 ـ خداوند در برج ها و منزلگاه های آسمانی، خورشید را قرار داد.
و جعل فیها سراجًا
برداشت فوق، بر این اساس مبتنی است که ضمیر «فیها» به «بروج» بازگردد.
7 ـ خداوند در آسمان ها، ماه تابان را آفرید.
جعل فی السماء ... قمرًا منیرًا
8 ـ خداوند در برج ها و منزلگاه های آسمانی، ماه تابان را قرار داد.
بروجًا و جعل فیها ... قمرًا منیرًا
9 ـ آفرینش ستارگان، خورشید و ماه تابان، جلوه ای از برکات و خیرات خداوند.
تبارک الذی جعل فی السماء بروجًا ... و قمرًا منیرًا
10 ـ آفرینش ستارگان، خورشید و ماه تابان، از نشانه های قدرت خدا و یکتایی او
تبارک الذی جعل فی السماء بروجًا ... و قمرًا منیرًا
برداشت فوق، از آن جا است که آیه شریفه در ردیف سلسله آیاتی قرار دارد که در مقام محکومیت شرک و اثبات توحید و یگانگی خداوند است.
11 ـ ستارگان، خورشید و ماه تابان، از نعمت های الهی برای انسان ها است.
تبارک الذی جعل فی السماء بروجًا ... قمرًا منیرًا
برداشت فوق، به خاطر این است که آیه شریفه، ضمن آن که بیانگر قدرت خدا است، می تواند در صدد امتنان و برشمردن نعمت های الهی برای انسان ها نیز باشد.
12 ـ «عن أبی جعفر(ع) فی قوله تبارک و تعالی: «تبارک الذی جعل فی السماء بروجاً »فالبروج الکواکب;
امام باقر(ع) در باره سخن خدا «...جعل فی السماء بروجاً» فرمود: برج های آسمان، ستارگان است». 1ـ تفسیر قمی، ج 2، ص 115 و 116; نورالثقلین، ج 4، ص 25، ح 85.
آسمان
برجهای آسمان 3، 6، 8; مراد از برجهای آسمان 12
آیات خدا
آیات آفاقی 10
برکت
منشأ برکت 1; نشانه های برکت 9
توحید
نشانه های توحید 10
جهان بینی
جهان بینی توحیدی 2
خدا
افعال خدا 3، 6، 8; جاودانگی خدا 2; خالقیت خدا 4، 5، 7; نشانه های قدرت خدا 10; نعمتهای خدا 11; نقش خدا 1
خورشید
خلقت خورشید 5، 9، 10; مکان استقرار خورشید 6
خیر
منشأ خیر 1; نشانه های خیر 9
روایت 12
ستارگان
خلقت ستارگان 4، 9، 10; مکان ستارگان 3; نقش ستارگان 12
ماه(گردون)
خلقت ماه(گردون) 7، 9، 10; مکان استقرار ماه(گردون) 8
نعمت
نعمت خورشید 11; نعمت ستارگان 11; نعمت ماه 11