تفسیر آیات قرآن کریم – سوره نور – آیه32 – کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَأَنکِحُوا الْأَیَامَی مِنکُمْ وَالصَّالِحِینَ مِنْ عِبَادکُمْ وَإِمَائِکُمْ إِن یَکُونُوا فُقَرَاء یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَاللَّهُ وَاسعٌ عَلِیمٌ
و مردان و زنان بی همسرتان و غلامان و کنیزان شایسته خود را همسر دهید; اگر نیازمند باشند خدا از فضل خویش بی نیازشان می کند; و خدا گشایشمند و دانا است.
1 - فراهم آوردن تسهیلات لازم برای ازدواج زنان و مردان مؤمنِ غیر متأهل، تکلیفی است بر عهده اولیای آنان.
و أنکحوا الأیـمی منکم
«أیامی» (جمع «أیم») به معنای زنان و مردان مجرد و بی همسر است; چه آنان از ابتدا بی همسر باشند و چه همسران خود را از دست داده باشند.
2 - جامعه اسلامی، موظف به فراهم آوردن امکانات ازدواج مؤمنان غیر متأهل
و أنکحوا الأیـمی منکم
برداشت یاد شده بر این اساس است که مخاطب در خطاب جمع «و أنکحوا الأیامی منکم» ـ به قرینه «أیّه المؤمنون» در آیه قبل که خطاب به یکایک مؤمنان است ـ تمامی مردم و جامعه اسلامی باشد، نه فقط اولیای آنان.
3 - مسلمانان تنها با هم کیشان خود حق ازدواج دارند.
و أنکحوا الأیـمی منکم
قید «منکم»، با توجه به این که مخاطب آیه شریفه مؤمنان اند، مشعر به موضوع فوق است.
4 - اولیای بردگان و کنیزان صالح و نیکو کردار، موظف به فراهم آوردن تسهیلات ازدواج برای آنان.
و أنکحوا ... و الصـلحین من عبادکم و إمائکم
5 - فراهم آوردن تسهیلات ازدواج برای بردگان و کنیزان شایسته اداره زندگی مشترک، تکلیفی است بر عهده اولیای آنان.
و أنکحوا... و الصـلحین من عبادکم و إمائکم
برداشت یاد شده، براین اساس است که مقصود از صلاح در «الصالحین» ـ به قرینه این که سخن از ازدواج افراد غیر متأهل است و آنان نوعاً از قشر جوان و نوجوانان اند ـ صلاحیت برای امر ازدواج باشد; یعنی، به حدی از رشد و بلوغ رسیده باشند که شایستگی اداره زندگی مشترک را داشته باشند.
6 - مؤمنان، وظیفه دار بر آوردن نیازهای اولیه و طبیعی بردگان و خدمت گذاران خویش
و أنکحوا ... و الصـلحین من عبادکم و إمائکم
برداشت یاد شده بر این اساس استوار است که از مورد آیه، الغای خصوصیت شود; چرا که ازدواج از مصادیق نیازهای اساسی و طبیعی انسان است و به نظر می رسد که نیاز به ازدواج، خصوصیتی ندارد و شامل هر نوع نیازی می شود.
7 - فراهم آوردن تسهیلات زندگی و نیازهای طبیعی افراد صالح و درست کار، از روش های مؤثر در تشویق دیگران به درست کاری و اصلاح خویشتن
و أنکحوا... و الصـلحین من عبادکم و إمائکم
«الصالحین» به منزله قید برای «عبادکم و إمائکم» است. بی شک اگر تنها افراد صالح و درست کار جامعه، از کمک و تسهیلات زندگی دیگران برخوردار شوند، افراد ناصالح و نادرست نیز، به صلاح و درست کاری تشویق شده و به آن روی خواهند آورد.
8 - ازدواج، از راه های پیشگیری از فحشا، زنا و روابط ناسالم جنسی
و أنکحوا الأیـمی منکم و الصـلحین من عبادکم و إمائکم
برداشت یاد شده از ارتباط این آیه با آیات قبل ـ که درباره پرهیز از چشم چرانی و فحشا و تشویق به عفاف بود ـ استفاده می شود; چرا که بهترین روش برای پیشگیری از ارتکاب به گناه و فساد جنسی ازدواج است.
9 - وعده خداوند به تأمین نیازمندی های فقیران غیر متأهل، در صورت اقدام آنان به ازدواج
و أنکحوا الأیـمی منکم ... إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله
10 - ازدواج کنندگان، مورد عنایت خاص خداوند و بهره مند از فضل او
وأنکحوا الأیـمی منکم و الصـلحین من عبادکم و إمائکم إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله
11 - ازدواج، امری مطلوب و پسندیده در پیشگاه خداوند و مورد تشویق او
و أنکحوا الأیـمی منکم ... إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله
12 - فقر، عذری ناپذیرفتنی برای خودداری افراد غیر متأهل از اقدام به ازدواج
و أنکحوا الأیـمی ... إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله
13 - فراهم کردن تسهیلات ازدواج برای فقیران غیر متأهل، در پی دارنده فضل و امداد خداوندی برای اقدام کنندگان آن است.
و أنکحوا الأیـمی منکم ... إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله
برداشت یاد شده بنابراین احتمال است که مقصود از ضمیر فاعلی «یکونوا»، کسانی باشند که مخاطبان جمله «و أنکحوا الأیامی منکم» هستند; یعنی، اگر جامعه اسلامی و اولیای افراد غیر متأهل، تهی دست باشند، باز هم باید برای ازدواج فرزندانشان، آستین همت بالا بزنند و اقدام کنند; زیرا خدا آنان را از فضل خود بی نیاز و توانگر خواهد ساخت.
14 - کمک و امداد خداوند به نیازمندان، نشأت گرفته از فضل او است.
إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله
15 - خداوند، واسع (گشایش دهنده) و علیم (دانا) است.
و اللّه وسع علیم
16 - رحمت وسیع و علم گسترده خداوند، تضمین کننده تحقق وعده او، مبنی بر تأمین نیازمندی های فقیرانی که در صدد ازدواج اند.
إن یکونوا فقراء یغنهم اللّه من فضله و اللّه وسع علیم
جمله «و اللّه واسع علیم» استینافیه تعلیلیه است و بیانگر علت و چگونگی بی نیاز کردن فقیران و تهی دستان به وسیله خدا است; یعنی، چون خداوند گشایش گر و دانای مطلق به همه حقایق و نیازمندی های انسان است، پس بر انجام وعده خود نیز، توانا خواهد بود.
17 - توصیه خداوند به ازدواج غیر متأهلان، نشأت گرفته از علم و آگاهی او به واقعیت ها و نیازهای آدمیان است.
و أنکحوا الأیـمی منکم ... واللّه ... علیم
18 - گشایش در کار مؤمنان و تفضل به آنان از جانب خداوند، بر پایه علم گسترده او به مصالح و نیازهای آنان است.
یغنهم اللّه من فضله و اللّه وسع علیم
احکام 3
ازدواج
آثار ازدواج 8، 9، 10، 16; احکام ازدواج 3; ازدواج با مسلمان 3; اهمیت ازدواج 1، 2، 4، 5، 11; توصیه به ازدواج 11، 17; زمینه ازدواج 1، 2; کفو در ازدواج 3; موانع ازدواج 12
اسماوصفات
علیم 15; واسع 15
اصلاح
روش اصلاح 7
انسان
علم به نیازهای انسان 17، 18; نیازهای انسان 17
برده
صالح 4، 5; تأمین نیازهای برده 6; زمینه ازدواج برده 4، 5
برده داران
مسؤولیت برده داران 4، 5
بی همسران
مسؤولیت اولیای بی همسران 1
جامعه اسلامی
مسؤولیت جامعه اسلامی 2
خادم
تأمین نیازهای خادم 6
خدا
آثار رحمت خدا 16; آثار علم خدا 16، 17، 18; آثار فضل خدا 14; توصیه های خدا 17; زمینه امدادهای خدا 13; زمینه فضل خدا 13; عوامل تحقق وعده های خدا 16; منشأ امدادهای خدا 14; وعده های خدا 9
زنا
موانع زنا 8
صالحان
تأمین نیازهای صالحان 7
عذر
عذر غیرمقبول 12
عمل
عمل پسندیده 11
عمل صالح
روش تشویق به عمل صالح 7
فحشا
موانع فحشا 8
فضل خدا
مشمولان فضل خدا 10، 18
فقر
آثار فقر 12
فقرا
آثار ازدواج فقرا 13; آثار امداد به فقرا 13; ازدواج فقرا 16; تأمین نیازهای فقرا 9; وعده به فقرا 9; وعده تأمین فقرا 16
کنیز
زمینه ازدواج کنیز 4، 5; کنیز صالحه 4، 5
مؤمنان
مسؤولیت مؤمنان 6; منشأ مشکلات مؤمنان 18
مسلمانان
ازدواج مسلمانان 3
نیازمندان
منشأ امداد به نیازمندان 14
تصاویر ضمیمه
