تفسیر آیات قرآن کریم – سوره مریم– آیه 26– کتاب تفسیر راهنما – تالیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
فَکُلِی وَاشْرَبی وَقَرِّی عَیْنًا فَإِمَّا تَرَیِنَّ مِنَ الْبَشَرِ أَحَدًا فَقُولِی إِنِّی نَذَرْتُ لِلرَّحْمَنِ صَوْمًا فَلَنْ أُکَلِّمَ الْیَوْمَ إِنسیًّا
پس [از آن رطب] بخور و [از آب نهر] بیاشام و چشم روشن دار. و اگر فردی از بشر را دیدی [که در باره نوزاد پرسید ]بگو: من برای [خدای] رحمان روزه [سکوت] نذر کرده ام، بنابراین امروز با هیچ انسانی سخن نخواهم گفت.
1- حضرت عیسی(ع) در آغاز تولد خویش، مادرش مریم(س) را به خوردن خرمای تازه و نوشیدن از آب نهر فرا خواند.
فنادیـها من تحتها ... تحتک سریًّا ... رطبًا جنیًّا . فکلی واشربی
2- خرمای تازه (رطب)، غذای مناسب برای زن، پس از وضع حمل است.
فکلی
توصیه شدن مریم به خوردن خرمای تازه، بر مناسب بودن آن برای زنان، پس از زایمان دلالت دارد.
3- سخن گفتن عیسی(ع) با مادر خود و تأمین آب و غذا به صورت خارق العاده، زمینه های مسّرت و چشم روشنی مریم(س) و رفع نگرانی او از آینده بود.
فنادیـها ... فکلی و اشربی و قرّی عینًا
«عیناً» تمییز و بیانگر مراد جدی از فاعل است و «قرّی» از ماده «قرار» (آرام گرفتن) و یا «قُرّ» (سرد شدن) است. در صورت اول جمله «قرّی عیناً»، یعنی «چشم آرمیده باش» و در صورت دوم، یعنی «خنک چشم باش» (چشمت از اشک سوزان به دور باشد) و در هر صورت، کنایه از خوش دلی و شادمانی است که چشم از نگرانی و اضطراب باز می ایستد و از سوزش اشک اندوه، مصون می ماند. ارتباط جمله «قرّی عیناً» با جملات قبل، گویای برداشت فوق است.
4- فرزنددار شدن، مایه روشنایی چشم و قرار دل مادر است.
و قرّی عینًا
جمله «قرّی عیناً» می تواند مستقل از جملات قبل باشد; در این صورت ـ به قرینه سیاق ـ با اصل پیدایش فرزند، مرتبط خواهد بود.
5- تبریک و شادباش گفتن به مادر پس از تولد نوزاد، کاری پسندیده است.
و قرّی عینًا
چشم روشنی گفتن به مریم(س) از هر ناحیه ای که صورت گرفته باشد، نشان از و مطلوب بودن آن، در پی زایمان مادران و به دنیاآوردن فرزند است.
6- زن پس از زایمان، نیازمند تغذیه مناسب و نیز آرامش روحی و تسلّی خاطر است.
فکلی و اشربی و قرّی عینًا
7- عیسی(ع)، وظیفه دفاع از مادر خویش در مقابل تهمت های مردم را به عهده گرفت.
فإمّاترینّ من البشر أحدًا فقولی إنّی نذرت للرحمـن صومًا
توصیه مادر به سکوت از جانب عیسی(ع) بدان معنا بود که او نگران دفاع از خود نباشد، چرا که عیسی(ع) خود آن را انجام خواهد داد. سخن گفتن عیسی(ع) با مادر پس از ولادت، این اطمینان را به مریم داده بود که او براین کار کاملاً توانا است.
8- عیسی(ع)، شیوه برخورد با مردم و چگونگی واکنش در برابر بهتان آنان را به مادرش مریم(س) آموخت.
فإمّا ترینّ من البشر أحدًا فقولی
9- حضرت مریم(س) در هنگام وضع حمل و پس از آن، تا زمان بازگشت به قوم خویش تنها بود.*
فحملته فانتبدت به مکان قصیًّا... فإمّا ترینّ من البشر أحدًا
جمله شرطیه «فإمّاترینّ...» ممکن است براین دلالت کند که در هنگام وضع حمل و بعد از آن بشری در آنجا نبوده است، گرچه ـ به قرینه سیاق کلام ـ می توان گفت: مراد عموم انسان ها نیستند، بلکه افرادی مورد نظر هستند که فرزند داشتن مریم برای آنان سؤال انگیز باشد. برخی «ال» در «البشر» را برای عهد و اشاره به قوم مریم دانسته اند.
10- عیسی(ع)، مادرش مریم(س) را به نذر روزه سکوت، هنگام مواجهه با مردم توصیه کرد.
فإمّا ترینّ من البشر أحدًا فقولی إنّی نذرت للرحمـن صومًا
11- مریم(س)، نذر روزه سکوت را پس از مواجهه با اولین نفر از افراد جامعه خویش منعقد ساخت.
فإمّاترینّ من البشر أحدًا فقولی إنّی نذرت
ظاهر «فقولی» آن است که مریم مفاد نذر خود را با زبان بیان کرده باشد; دراین صورت همان جمله «إنّی نذرت ...» صیغه نذر بوده و نذر مریم با گفتن آن منعقد شده است.
12- روزه سکوت حضرت مریم(س)، به مدت یک روز و هم زمان با هنگام بازگشت نزد قوم خود بوده است.
إنّی نذرت للرحمـن صومًا فلن أکلّم الیوم إنسیًّا
الف و لام در «الیوم» برای عهد حضوری است; یعنی «امروز» و مراد از آن همان روزی است که همراه با نوزاد خود به میان قومش برگشت.
13- مریم(س) با راهنمایی فرزندش عیسی(ع)، روزه خود را در ارتباط با برخورداری از رحمت گسترده خداوند، اعلام کرد.
إنّی نذرت للرحمـن صومًا
14ـ روزه، واکنشی شایسته در برابر بهره مندی از رحمت گسترده خداوند است.
إنّی نذرت للرحمـن صومًا
15 - «رحمان» از اسما و صفات خداوند است.
للرحمـن
16- جسم و روحِ مریم(س)، تحت مراقبت ویژه خداوند بود.
فنادیـها ... فکلی و اشربی ... فإمّاترینّ
ندا دهنده به مریم هرکس که باشد (چه عیسی(ع) و یا فرشته) از جانب خداوند و به فرمان او بوده است، لذا باید گفت مریم(س) در تمامی این حالات در مراقبت خاصی از جانب خداوند قرار داشته است.
17- «نذر» امری مطلوب در آیین مریم(س) و معروف نزد هم عصران او
فإمّاترینّ من البشر أحدًا فقولی إنّی نذرت للرحمـن
18- رجحان روزه سکوت و تعلق نذر به آن، از احکام آیین مریم (دین یهود)
إنّی نذرت للرحمـن صومًا
19- لزوم ترک سخن با انسان ها در طول روز، از احکام روزه در آیین مریم(س) (دین یهود)
إنّی نذرت للرحمـن صومًا فلن أکلّم الیوم إنسیًّا
روزه ای که مریم(س) نذر کرد به دو صورت نقل گردیده است: 1ـ به صورت امساک از طعام و سخن، چون در شریعت آن زمان، روزه دار می بایست از سخن نیز اجتناب کند 2ـ به صورت روزه سکوت که روزه دار، فقط از سخن اجتناب می کرد. ظاهر آیه متناسب با صورت اول است، چرا که او نذر مطلق روزه کرده و سخن نگفتن را متفرع بر آن ساخته است.
20- در آیین مریم (دین یهود) روزه دار به سخن گفتن با غیر انسان ها و ذکر خداوند مجاز بود.
إنّی نذرت للرحمـن صومًا فلن أکلّم الیوم إنسیًّا
«إنسیّ»; یعنی، یک انسان (قاموس). جمله «لن أکلّم الیوم إنسیّاً» تفریع بر «إنّی نذرت» می باشد; یعنی، چون نذر روزه کرده ام، با هیچ انسانی سخن نخواهم گفت. از این تفریع چنین بر می آید که در آیین یهود، روزه دار نباید با انسانی تکلم کند; ولی ذکر گفتن و با خداوند مناجات کردن منعی نداشته است.
21- سخن گفتن زن جوان با مرد اجنبی، جایز است.
فلن أکلم الیوم إنسیًّا
اگر اصل سخن گفتن زن با نامحرمان حرام بود، به ایجاد عذر شرعی دیگر و نذر روزه سکوت، نیازی نبود. گفتنی است این آیه در غیر مورد روزه سکوت که بر نسخ آن نص خاص وارد شده است، قابل تمسک است.
22- وفای به نذر واجب است.
إنّی نذرت للرحمـن ... فلن أکلّم الیوم إنسیًّا
چنانچه مریم(ع) با وجود نذر، حق سخن گفتن داشت، نذر او نمی توانست نزد مردم عذر قطعی برای سکوت باشد.
23- زنی که شوهر ندارد، در نذرکردن آزاد است.
فقولی إنّی نذرت
24- در نذر، قصد قربت لازم است.
إنّی نذرت للرحمـن
25- قصد قربت با قصد رهایی از ناملایمات اجتماعی منافاتی ندارد.
إنّی نذرت للرحمـن صومًا فلن أکلّم الیوم إنسیًّا
مریم(س) به منظور عذر آوردن نزد مردم برای سکوت خویش، روزه را نذر کرد، ولی با جمله «انّی نذرت للرحمان» نذر خود را وسیله تقرب به خدا قرار داد.
26- نذر کننده باید صیغه نذر را تلفظ کند.
فقولی إنّی نذرت
27- در صیغه نذر، باید نام خداوند ذکر شود.
إنّی نذرت للرحمـن
28- ذکر وصفِ «رحمان» برای صحت نذر کافی است.
إنّی نذرت للرحمـن
29- نذر تبرعی (معلق نبودن نذر بر هیچ شرطی) صحیح است.
إنّی نذرت للرحمـن صومًا
30- بهره جستن از نذر برای فرار از تنگناهای اجتماعی جایز است.
إنّی نذرت ... فلن أکلّم الیوم إنسیًّا
31- «عن أبی عبداللّه (ع) قال: إنّ الصیام لیس من الطعام والشراب وحده ... قالت مریم: «إنّی نذرت للرحمان صوماً» أی صوماً صمتاً ;
از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: همانا روزه، تنها خودداری از خوردنی آشامیدنی نیست ... مریم(س) گفت: «إنّی نذرت للرحمان صوماً»، یعنی روزه سکوت».(1)
آرامش:
عوامل آرامش 4
احکام 21، 22، 23، 24، 26، 27، 28، 29، 30:
اخلاص:
اخلاص و نجات از مشکلات اجتماعی 25
اسماوصفات:
رحمان 15
چشم روشنی:
عوامل چشم روشنی 4
خدا:
حمایتهای خدا 16
خرما:
فواید خرما 2
ذکر:
ذکر خدا در روزه 20
رحمت:
مسؤولیت مشمولان رحمت 14; مشمولان رحمت 13
روایت 31:
روزه:
احکام روزه 19، 20; روزه سکوت 19، 20; نقش روزه 14
زائو:
آرامش زائو 6; تبریک به زائو 5; تغذیه زائو 2، 6; دلداری به زائو 6; نیازهای روانی زائو 6; نیازهای مادی زائو 6
زن:
نذر زن 23
سرور:
عوامل سرور 4
عمل:
عمل پسندیده 5
عیسی(ع):
تعالیم عیسی(ع) 8; تکلم عیسی(ع) در نوزادی 1، 3، 7; توصیه های عیسی(ع) 10; قصه عیسی(ع) 1، 3، 7، 8، 10; نقش عیسی(ع) 7; هدایتگری عیسی(ع) 13
فرزنداری:
آثار فرزنداری 4
مریم(ع):
آب آشامیدن مریم(ع) 1; تأمین آب مریم(ع) 3; تأمین طعام مریم(ع) 3; تنهایی مریم(ع) 9; توصیه به مریم(ع) 10; تهمت به مریم(ع) 7، 8; خرما خوردن مریم(ع) 1; روزه سکوت مریم(ع) 10، 11، 12، 31; روش برخورد مریم(ع) 8; زایمان مریم(ع) 9; زمینه چشم روشنی مریم(ع) 3; زمینه سرور مریم(ع) 3; عوامل رفع نگرانی مریم(ع) 3; قصه مریم(ع) 1، 3، 7، 8، 9، 10، 11، 16; محافظت از مریم(ع) 16; مدافع مریم(ع) 7; معلم مریم(ع) 8; نذر در دوران مریم(ع) 17; نذر مریم(ع) 10، 11، 31; هدایت مریم(ع) 13
معاشرت:
آداب معاشرت 5
نامحرم:
احکام نامحرم 21; گفتگو با نامحرم 21
نذر:
احکام نذر 22، 23، 24، 26، 27، 28، 29، 30; اخلاص در نذر 24; تاریخ نذر 17; شرایط صحت نذر 28; صیغه نذر 26، 27، 28; نذر برای نجات از مشکلات اجتماعی 30; نذر تبرعی 29; نیت در نذر 24; وجوب وفای به نذر 22
واجبات 22:
یهودیت:
روزه در یهودیت 19، 20; روزه سکوت در یهودیت 18; نذر در یهودیت 17، 18
پی نوشت ها :
1. کافی، ج 4، ص 87، ح 3; نورالثقلین، ج 3، ص 332، ح 58.
تصاویر ضمیمه
