تفسیر آیات قرآن کریم – سوره صافات – آیه 30 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

وَمَا کَانَ لَنَا عَلَیْکُم مِّن سُلْطَانٍ بَلْ کُنتُمْ قَوْمًا طَاغِینَ

و ما هیچ تسلّطی بر شما نداشتیم، بلکه شما مردمی طغیانگر بودید.

1 - پیشوایان شرک در قیامت، هرگونه اعمال زور و سلطه از ناحیه خود را برای به گمراهی کشاندن مشرکان، مردود خواهند دانست.

و ما کان لنا علیکم من سلطـن

2 - پیشوایان شرک، عامل اصلی گمراهی مشرکان را، روح طغیان و حق ناپذیری خود آنان معرفی خواهند کرد.

بل کنتم قومًا طـغین

3 - سران شرک در قیامت، بدون اجبار به نقش خود در گمراهی مشرکان اقرار خواهند کرد.

و ما کان لنا علیکم من سلطـن بل کنتم قومًا طـغین

برداشت یاد شده از آن جا است که پیشوایان شرک، در پاسخ به اتهامِ داشتن نقش در گمراهی مشرکان، تنها به اجبار نکردن بر گمراهی اکتفا کرده و اصل نقش داشتن خود را نفی نخواهند کرد. پذیرش دست داشتن در گمراهی مشرکان در دو آیه بعد (فأغویناکم إنا کنا غاوین)، مؤید این برداشت است.

4 - روح طغیان و حق ناپذیر، از عوامل تأثیرپذیری از جریان کفر و شرک

بل کنتم قومًا طـغین

5 - انسان، موجودی مختار و توانا بر آزاد شدن از هرگونه جبر اجتماعی ـ فرهنگی

و ما کان لنا علیکم من سلطـن بل کنتم قومًا طـغین

برداشت یاد شده از آن جا است که پیشوایان کفر، اجبار کردن مشرکان به گمراهی را از خود سلب کرده و خود آنان را مقصّر معرّفی خواهند کرد.

6 - مشرکان فریب خورده و پیشوایان شان در قیامت، یکدیگر را به دست داشتن در گمراهی و انحراف از مسیر حق، متهم خواهند کرد.

و أقبل بعضهم علی بعض یتساءلون . قالوا إنّکم کنتم تأتوننا ... قالوا ... و ما کان لنا علیکم من سلطـن بل کنتم قومًا طـغین

انسان

اختیار انسان 5

جبر

رد جبر 5

حق

آثار حق ناپذیری 4

رهبران

اختیار رهبران شرک 3; اظهار بی گناهی رهبران شرک 1; اقرار اخروی رهبران شرک 3; بینش رهبران شرک 1، 2; رهبران شرک در قیامت 6; نقش رهبران شرک 6

شرک

زمینه شرک 4

طغیان

آثار طغیان 4

کفر

زمینه کفر 4

گمراهی

عوامل گمراهی 6

مشرکان

آثار حق ناپذیری مشرکان 2; آثار طغیانگری مشرکان 2; اختیار مشرکان 1; عوامل گمراهی مشرکان 1، 2، 3; مشرکان در قیامت 6; نقش مشرکان 6