تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سجده – آیه 17 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَلَا تَعْلَمُ نَفْسٌ مَّا أُخْفِیَ لَهُم مِّن قُرَّةِ أَعْیُنٍ جَزَاء بمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ

پس هیچ کس نمی داند چه چیزهایی که روشنی بخش چشم ها است برای آنان ذخیره شده است [این] به سزای اعمالی است که می کرده اند.

 

1 - هیچ کس، توان ندارد ارزش و اهمیت پاداش های الهی را برای مؤمنان راستین، درک کند.

 

فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّة أعین

«نَفْس» شامل هر صاحب حیاتی از جمله انسان ها و ملائکه می شود. سیاق نفی مفید عموم است.

 

2 - چشم شب زنده داران و انفاق کنندگان در راه خدا، به پاداش های وصف ناپذیر الهی، روشن است.

 

تتجافی جنوبهم عن المضاجع ... فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّة أعین

«قرّة» احتمال دارد از «قَرّ» به معنای «قرار گرفتن» باشد که کنایه از رضایت و چشم ندوختن به چیزی دیگر است و احتمال دارد از «قرّ» به معنای «سردی» باشد که کنایه از خوشحالی و چشم روشنی است. برداشت بالا براساس احتمال دوم است.

 

3 - عبادات نهانی و در دل شب مؤمنان، دارای پاداش عظیم و نهفته است.

 

تتجافی جنوبهم عن المضاجع یدعون ربّهم ... فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم

 

4 - نعمت های عظیم اخروی، پاداش عمل مستمر خود مؤمنان است که در دنیا انجام می دهند.

 

فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّة أعین جزاء بما کانوا یعملون

 

5 - پاداش سجده و تسبیح همراه با حمد خداوند و عبادت های شبانه و انفاق های مؤمنان، فوق حد شمارش است.

 

إنّما یؤمن ... سجّدًا و سبّحوا بحمد ربّهم ... تتجافی جنوبهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون . فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم

«فاء» در «فلاتعلم نفس» تفریع بر آیات پیش است که در آنها صفات نیکوی مؤمنان شمرده شده است. بنابراین، معنا، چنین می شود: «مؤمنانی که دارای صفات یاد شده اند، پاداشی مخفی دارند». با توجه به تفریع احتمال دارد که اختفای پاداش، کنایه از فوق شمارش بودن باشد.

 

6 - مداومت بر اعمال شایسته در دنیا، دارای ارج و پاداشی چشمگیر در پیشگاه الهی است.

 

قرّة أعین جزاء بما کانوا یعملون

 

7 - توجه به پاداش های عظیم اخروی، مایه گرایش هر چه بیشتر مؤمنان به عمل شایسته است.

 

یدعون ربّهم ... و ممّا رزقنـهم ینفقون . فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّة أعین

 

8 - خود انسان در سعادت اخروی اش دارای نقشی تعیین کننده است.

 

فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّة أعین جزاء بما کانوا یعملون

 

9 - خداوند، انسان ها را به روی آوردن به انجام دادن عمل شایسته، جهت نیل به سعادت اخروی تشویق کرده است.

 

فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم ... جزاء بما کانوا یعملون

اعلام مخفی بودن پاداش مؤمنان و وصف ناپذیر بودنش برانگیزاننده انسان ها، جهت دستیابی به آن پاداش است و یادآوری جزای عمل، مزید بر تشویق است.

 

10 - «عن أبی عبداللّه(ع)... قال: إنّ اللّه خلق الجنّة... و لم ترها عین و لم یطلع علیها مخلوق... و هو قول اللّه تعالی: «فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرّة أعین»;(1)

 

از امام صادق(ع) روایت شده که فرمود: خداوند، بهشت را آفرید و هیچ چشمی آن را ندیده و هیچ مخلوقی از آن آگاه نگشته است ... و آن، این سخن خداوند است که می فرماید: فلاتعلم نفس ما أُخفی لهم من قرُّة أعین».

 

انفاق

 

پاداش انفاق 5

انفاقگران

چشم روشنی انفاقگران 2

بهشت

صفات بهشت 10

تسبیح

پاداش تسبیح 5

تهجد

پاداش تهجد 3، 5

حمد

پاداش حمد 5

خدا

ارزش پاداشهای خدا 1; پاداشهای خدا 2; تشویقهای خدا 9

ذکر

آثار ذکر پاداشهای اخروی 7

روایت 10

سجده

پاداش سجده 5

سعادت

عوامل سعادت اخروی 8، 9

عبادت

پاداش عبادت پنهانی 3

عمل

آثار عمل 8; پاداش عمل 4

عمل صالح

آثار عمل صالح 9; ارزش تداوم عمل صالح 6; پاداش تداوم عمل صالح 6; تشویق به عمل صالح 9; زمینه عمل صالح 7

مؤمنان

پاداش مؤمنان 1، 4

متهجدان

چشم روشنی متهجدان 2

نعمت

نعمت های اخروی 4

پی نوشت ها :

1 - تفسیر قمی، ج 2، ص 170; نورالثقلین، ج 4، ص 227، ح 27.