تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 20 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی
وَلَقَدْ صَدَّقَ عَلَیْهِمْ إِبْلِیسُ ظَنَّهُ فَاتَّبَعُوهُ إِلَّا فَرِیقًا مِّنَ الْمُؤْمِنِینَ
و همانا ابلیس گمان خود را [که می گفت: اولاد آدم را گمراه می کنم] بر آنان تحقّق یافته دید و همه از او پیروی کردند جز گروهی از مؤمنان.
1 - ابلیس، گمان خود را درباره گمراه کردن انسان ها، درباره قوم سبأ محقق شده یافت.
و لقد صدّق علیهم إبلیس ظنّه
در این که مرجع ضمیر «علیهم» آیا همه انسان ها هستند و یا قوم سبأ ـ که در آیات پیش از آنها سخن به میان آمده است ـ دو احتمال وجود دارد. برداشت یاد شده بنا بر احتمال دوم است. لازم به ذکر است که مراد از ظن ابلیس ـ چنان که مفسران نیز گفته اند ـ تصمیمی است که وی در اغوای مردم داشت و آن را اعلام کرده بود.
2 - تصمیم ابلیس بر اغوای مردم، براساس علم و آگاهی نبود و صرفاً مبتنی بر گمان و حدس بود.
و لقد صدّق علیهم إبلیس ظنّه
تعبیر «راست یافت ابلیس گمانش را...» نشانگر این است که در بدو امر، چنین تصدیقی برای او وجود نداشت و صرفاً حدس و گمان بوده است.
3 - با پیروی مردم از ابلیس، او گمان و حدسش را درباره اغوای مردم تحقق یافته دید.
و لقد صدّق علیهم إبلیس ظنّه فاتّبعوه
4 - جز گروهی از مؤمنان، همه از ابلیس و دعوت او پیروی کردند.
فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین
5 - همه مردم سبأ، جز گروهی از مؤمنان، از ابلیس تبعیت کردند.
فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین
در صورتی که ضمیر فاعلی «اتّبعوا» مردم سبأ باشند، استثنا متصل خواهد بود و بر نکته یاد شده دلالت خواهد کرد.
6 - گروهی از سباییان، مردمانی مؤمن بودند.
فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین
7 - در میان مؤمنان نیز افرادی وجود دارند که از ابلیس پیروی می کنند.
فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین
برداشت یاد شده مبتنی بر تبعیضی بودن «من» در «من المؤمنین» است.
8 - بیشتر مردم، از ابلیس پیروی می کنند.
فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین
9 - ابلیس، عامل کفران مردم سبأ و برانگیزنده آنان به ظلم به نفس
و لقد صدّق علیهم إبلیس ظنّه فاتّبعوه إلاّ فریقًا من المؤمنین
در عبارت «صدّق علیهم... ظنّه» ایجاز به حذف وجود دارد; برای این که صدق ظن، فرع بر دعوت و جواب مثبت دادن مردم است. بنابراین، معلوم می شود که ابلیس از آنان خواسته و آنان نیز او را اجابت نموده و نعمت های خدا را کفران کرده اند.
ابلیس
آثار پیروی از ابلیس 3; اغواگری ابلیس 1، 2; بینش ابلیس 3; پیروان ابلیس 7; پیروی از ابلیس 4، 5; تحقق ظن ابلیس 1، 3; زیادی پیروان ابلیس 8; ظن ابلیس 2; نقش ابلیس 9
انسان
اغوای انسان ها 2; اکثریت انسان ها 8
خود
عوامل ظلم به خود 9
قوم سبا
اغواپذیری قوم سبا 1; اغواناپذیری مؤمنان قوم سبا 5; تاریخ قوم سبا 5، 6; ظلم قوم سبا 9; کفران قوم سبا 9; مؤمنان قوم سبا 6
کفران
عوامل کفران نعمت 9
مؤمنان
اغواناپذیری مؤمنان 4; مؤمنان و پیروی از ابلیس 7
تصاویر ضمیمه
