تفسیر آیات قرآن کریم – سوره سبأ – آیه 16 – کتاب تفسیر راهنما – تألیف آیت الله هاشمی رفسنجانی

فَأَعْرَضُوا فَأَرْسَلْنَا عَلَیْهِمْ سَیْلَ الْعَرِمِ وَبَدَّلْنَاهُم بجَنَّتَیْهِمْ جَنَّتَیْنِ ذَوَاتَی أُکُلٍ خَمْطٍ وَأَثْلٍ وَشَیْءٍ مِّن سدْرٍ قَلِیلٍ

ولی [آنان از شکر خدا] روی گرداندند پس سیل بنیان کن عَرِم را بر آنان فرستادیم [که دو باغستان شان را برد] و دو باغستان [پرنعمت] آنان را به دو [شبه] باغستانی بدل کردیم که دارای ثمری تلخ و درخت شوره گز و اندکی از سدر بودند.

 

1 - مردم سبا، از مأموریت شکرگزاری به درگاه خداوند روی برگرداندند.

 

کلوا من رزق ربّکم و اشکروا له ... فأعرضوا

 

2 - به دنبال تمرد قوم سبا از شکرگزاری به درگاه خداوند، سیل بنیان کنی با شکستن سد مأرب به راه افتاد و باغ های آنان را درهم کوبید.

 

فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّنـهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی أکل خمط

«عرم» در لغت به معنای «مسناة» است (مفردات راغب) که اسم آلت بوده و به محلی گفته می شود که آب در پشت آن جمع شده باشد. و در اصطلاح به آن سد گفته می شود.

 

3 - روی گردانی از آیه خدا پس از تبیین آن، درپی دارنده عذاب استیصال از جانب خداوند

 

لقد کان لسبإ فی مسکنهم ءایة جنّتان ... فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم

احتمال دارد متعلق «أعرضوا» «آیة» باشد که در آیه قبل از آن سخن گفته شده است.

 

4 - مردم سبا، از صنعت سدسازی برخوردار بودند و با آن، آب ذخیره می کردند.

 

فأرسلنا علیهم سیل العرم

 

5 - رخدادهای طبیعی، از مجاری فعل خداوند است.

 

فأرسلنا علیهم سیل العرم

این که خداوند جاری شدن سیل را (سیلی که باغ ها را تبدیل به درختان گز کرد) به خود نسبت داده است، حکایت از نکته یاد شده دارد.

 

6 - دو باغ دل نواز قوم سبا، در پی جاری شدن سیل به باغ هایی از درختانی با میوه های ناگوار و گز تبدیل شدند.

 

فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّنـهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی أکل خمط و أثل

«خمط» در لغت به درختی گفته می شود که خار ندارد و نیز گفته شده که درخت گز است (مفردات راغب) هم چنین به معنای میوه ترش مزه یک درخت آمده است (عمدة الحفاظ). «أثل» به درخت شوره گز گفته می شود.

 

7 - در پی از بین رفتن باغ های دل نواز قوم سبا با سیل بنیان کن، مقدار ناچیزی درخت سدر در جای آنها رویید.

 

و بدلّنـهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی أُکل خمط و أثل و شیء من سدر قلیل

 

8 - تبدیل شدن باغ های دل پذیر قوم سبا، به منطقه ای با درختان بی ثمر و یا کم ثمر از جانب خداوند بود.

 

و بدلّنـهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی أُکل خمط و أثل و شیء من سدر قلیل

 

9 - سیلاب بنیان کن، عامل درهم کوبیده شدن امکانات رفاهی و آسایش

 

فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّنـهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی أُکل خمط و أثل

 

10 - روی گردانی از شکر نعمت خدا، موجب از دست دادن آن نعمت است.

 

کلوا من رزق ربّکم و اشکروا له ... فأعرضوا فأرسلنا علیهم سیل العرم و بدلّنـهم بجنّتیهم جنّتین ذواتی أُکل خمط ... من سدر قلیل

آیات خدا

کیفر اعراض از آیات خدا 3

امکانات مادی

عوامل نابودی امکانات مادی 9

بلایا

بلایا ی طبیعی 9

حوادث

نقش حوادث طبیعی 5

خدا

افعال خدا 8; عذابهای خدا 3; مجاری افعال خدا 5

سدسازی

صنعت سدسازی 4

سدم آرب

تخریب سدم آرب 2

سرزمینها

درخت سدر در سرزمین سبا 7; درخت گز در سرزمین سبا 6

سیل

آثار سیل 9; آثار سیل عرم 2، 6

شکر

آثار ترک شکر 10; اعراض از شکر 1

عذاب

موجبات عذاب استیصال 3

قوم سبا

آثار عصیان قوم سبا 2; اعراض قوم سبا 1; تاریخ قوم سبا 1، 2، 4، 6، 7; تبدیل باغهای قوم سبا 6، 7، 8; تخریب باغهای قوم سبا 2; ترک تکلیف قوم سبا 1; سدسازی قوم سبا 4; عذاب قوم سبا 2

نعمت

عوامل سلب نعمت 10